محدودیت و نقصی در آن حقیقت نیست و کمال مطلق است.

پس طبق این بیان، انسان طالب کمال مطلق است؛ ظرفیت بینهایت دارد ولی ظرفیت بینهایتش این است که کمال مطلق را در خودش جا بدهد، نه اینکه بینهایت آرزوهای متعدد و بریده بریده داشته باشد. به عبارت دیگر، این ظرفیت بینهایت آرزو که در انسان است همانی است که قرآن به تعبیر دیگر گفته است: یا أَیهَا الْإِنْسانُ إِنَّک کادِحٌ إِلی رَبِّک کدْحاً فَمُلاقِیهِ [1].

ایراد برخی افراد بر بهشت

یکی از ایرادهای خیلی مهم- به اصطلاح خودشان- که بر بهشت میگیرند این است که میگویند بهشت اگر همان طور باشد که قرآن میگوید، جای خستگیآوری است، چون انسان باید جایی باشد که یک مقدار داشته باشد و یک مقدار نداشته باشد و به دنبال آنچه که ندارد برود؛ این جور است که آدم خوش است. اگر یکدفعه انسان در محیطی قرار بگیرد که در آن محیط همه چیز دارد، آنوقت تازه میشود مثل بچههای اعیان و اشراف این دنیا که به قول روسو از همه مردم دیگر از لذت محرومترند، برای اینکه تمام وسایل را برای خودش فراهم میبیند و چیزی که نداشته باشد و آرزویش را داشته باشد و بعد به آن برسد و خوشحال بشود، ندارد. آن بچه فقیر که کفش ندارد و پای لخت خیلی راه رفته، یک جفت کفش که پیدا میکند تا چند شبانهروز آنچنان غرق در وجد و شعف است که حد ندارد. اما آن بچه اشراف و اعیانی که تا چشم باز کرده انواع کفشها را جلوی خودش دیده و هیچ وقت ناداری را احساس نکرده است، هیچ وقت لذت کفش داشتن و لذت لباس نو و لذت اتومبیلسواری و هواپیماسواری را احساس نمیکند، چون هرچه را که فکر کند، از همان روز اول داشته است. این است که زندگیهای اینها کسالتآور میشود.

میگویند تازه بهشت میشود مثل زندگی اشرافزادهها؛ یک زندگیای که از اوّلی که آدم پایش را آنجا میگذارد میبیند همه چیز فراهم است: فِیها ما تَشْتَهِیهِ الْأَنْفُسُ وَ تَلَذُّ الْأَعْینُ [2] آنجا هرچه که نفوس بخواهند و هرچه که چشمها لذت ببرند وجود دارد.

جواب ایراد

جوابش این است که اگر آنچه در بهشت هست از نوع آن چیزهایی است که در دنیا هست، مطلب از همین قرار است؛ یعنی اگر از نوع چیزهایی است که با مطلوب واقعی انسان سنخیت ندارد،