و آرزوی جدید میافتد. این حالت در انسان هست و آرزو از مختصات انسان است؛ حیوان به این شکل آرزو ندارد، چون آن پَرِش قوه عقلی و قوه خیالی و آن دوربینی را ندارد.

پس این مسأله هم بالاخره برای انسان هست که آیا ظرفیت آرزویی انسان محدود است یا نامحدود؟

« ذره بی انتها »: ظرفیت آرزویی نامحدود انسان، نشانه دخالت عنصر سوم

در کتاب ذره بیانتها فرض شده است که ظرفیت آرزویی انسان نامحدود است. مثل اینکه مطلب از همین قرار هم هست و انسان به هرچه برسد، باز چیز دیگری را پشت سر آن میخواهد. سعدی درباره حرص میگوید:

البته این یک مجراست که مجرای غلط آرزوی انسان است و الّا هرکسی به هر اقلیمی رو بیاورد- لازم نیست اقلیم سیادت و سلطنت و حکومت باشد- همین طور است؛ انسان به اقلیم ثروت هم که رو بیاورد، همیشه دربند جمع کردن ثروت دیگری است.

بررسی مطلب

قدما میگویند این از آن جهت است که مطلوبِ انسان کمال مطلق است. به این مطلب توجه بفرمایید. من دلم میخواهد خود آقای مهندس هم توجه کنند ببینند چگونه است. به نظر میرسد که در اینجا توجه ایشان به زیادی آرزوهاست (همین که الان تقریر میکردیم) و اینکه ظرفیت بینهایت انسان در این است که آرزوهای بینهایت میتواند داشته باشد. بعضی آمدهاند این طور توجیه کردهاند- که به نظر من توجیه غلطی است و اغلب نوشتههای امروزی بر این اساس است- میگویند انسان طالب چیزی است که ندارد؛ خاصیت انسان این است که چیزی را که ندارد میخواهد و چیزی را که دارد نمیخواهد؛ پس انسان همیشه یک چیز بیشتر نمیخواهد و یک آرزو بیشتر ندارد؛ چه؟ آنچه که ندارد.

داستان معروفی نقل میکنند که سفیر انگلیس در فرانسه پیش ناپلئون بود و ناپلئون به او گفت: ما فرانسویها با شما انگلیسیها این تفاوت را داریم که ما طالب شرف هستیم و شما طالب ثروت. او هم گفت: البته بشر همیشه طالب چیزی است که ندارد!

اینها میگویند انسان دنبال چیزی است که ندارد. این، هم درست است و هم درست نیست. آیا آن که آرزوی انسان است این است که چیزی را که ندارد واقعا داشته باشد، یا فقط «نیستی» را آرزو میکند و همان «نیست»- که واقعا خواستهاش بوده- همین قدر که «هست» شد از هستی