آن بدهید، یعنی اول که «ف» را مینویسید، سر «ف» را گرد کنید، به ترتیب «د» را بنویسید، بعد «ا» را این طور بکشید، بعد «ی» و بعد «ت»، تا بشود «فدایت»؛ هرکدام از اینها اگر تغییر کند، این کلمه به وجود نیامده.

سوم، علت فاعلی: نیرویی باید باشد که این جوهرها را روی این صفحه بکشاند؛ آن نیرو، علت فاعلی است.

یک علت دیگر هم در این مصنوع بشری فرض میشود و آن، علت غایی است. شما که این کار را میکنید (چون آن نیرویی که این کار را میکند نیروی شماست)، آیا هدفی از این کار دارید یا ندارید؟ شما در اینجا هدف معینی دارید؛ یعنی این را مینویسید برای اینکه به دست شخصی برسد و او بخواند و از مَنوی خاطر شما آگاه شود و مقصود شما را درک کند؛ این را میگویند علت غایی.

مادّیون، منکر نظم فاعلی نیستند

وقتی در مورد چیزی میگویند «تصادفی به وجود میآید» ممکن است کسی فرض کند که [این به معنای این است که] علت فاعلی ندارد. این چیزی است که در دنیا طرفدار ندارد. نه الهی و نه مادی، بلکه شاید هیچ عالِمی و بلکه هیچ عاقلی در دنیا پیدا نمیشود که جریانهای عالم را بر اساس تصادف توجیه کند به معنی اینکه علت فاعلی ندارد؛ یعنی هیچ کس در دنیا نیست که بگوید- مثلا- باران که میریزد، خود به خود میریزد و هیچ علتی ندارد، یا بگوید زمین خود به خود میگردد. بالاخره این را معتقد است که نیرویی، قوهای، چیزی وجود دارد که این حوادث را در عالم به وجود میآورد. لااقل در میان طبقاتی که بویی از علم بردهاند (خواه مادی، خواه الهی) یک نفر هم پیدا نمیشود که منکر علت فاعلی باشد.

گاهی بعضی به خیال خود، میروند به جنگ مادیین و میگویند «اینها میگویند این عالم خود به خود به وجود آمده، ولی ما میگوییم عالم خود به خود به وجود نیامده». نه، هیچ وقت مادیین نمیگویند عالم خود به خود به وجود آمده؛ کدام مادی گفته که عالم خود به خود به وجود آمده؟! آنها هم میگویند هیچ چیزی خود به خود وجود ندارد، آنها هم قائلند به یک سلسله علت و معلولی بسیار منظم و میگویند هر پدیدهای که در دنیا پیدا میشود حتما علتی داشته و آن علت هم خودش به نوبه خود پدیدهای است و علت دیگری داشته، آن علت هم علت دیگری داشته و [این سلسله] نامتناهی است و هرگز به جایی منتهی نمیشود و لازم هم نیست منتهی بشود. از این طرف هم در آینده هر معلولی به نوبه خودش علت برای شیء دیگری خواهد بود و آن شیء دیگر، علت برای شیء دیگری. [خلاصه اینکه] سلسله علت و معلول از دو طرفْ بینهایت کشیده شده است.