أَمْرُنا إِلَّا واحِدَةٌ کلَمْحٍ بِالْبَصَرِ، و از جنس آن است که إِنَّما أَمْرُهُ إِذا أَرادَ شَیئاً أَنْ یقُولَ لَهُ کنْ فَیکونُ؛ از جنس آن که خواستنش عین وجود و ایجادش است و دیگر هیچ حالت منتظرهای در وجود او نیست.

آنوقت جاهای دیگر هم که کلمه مِنْ أَمْرِهِ آمده است، همه را همین طور معنی میکنند: ینَزِّلُ الْمَلائِکةَ بِالرُّوحِ مِنْ أَمْرِهِ ملائکه را فرود میآورد به کمک روح (یا با روح) از آنچه که از جنس امر پروردگار است. همه اینها- به عقیده این آقایان- تعریف و بیان ماهیت است به آن مقداری که میشده بیان ماهیت کنند. پس کلمه مِنْ أَمْرِهِ یا مِنْ أَمْرِ اللَّهِ که در قرآن زیاد آمده است، همه جا- به عقیده این آقایان- جنس را بیان میکند، یعنی «از جنس امر پروردگار».

وجهه خلقی و وجهه امری انسان

پس یسْئَلُونَک عَنِ الرُّوحِ- که مطلق هم ذکر کرده است- یعنی این روح که در قرآن آمده که مؤید است و در انسان هم دمیده میشود و حامل وحی هم هست، جنس آن چیست؟ آن را برای ما تعریف کن. جواب میدهد که روح از جنس امر پروردگار است. چون این شامل روح انسان هم میشود، طبعا در مورد انسان این نتیجه را میگیرند که انسان دارای دو وجهه و دو جنبه وجودی است: وجهه خلقی و وجهه امری. هر جا فَإِذا سَوَّیتُهُ یا ثُمَّ سَوَّاهُ آمده است، وجهه خلقی و جنبه مادی انسان را بیان میکند که زمانی و مکانی و تدریجی [1] است، و «وَ نَفَخْتُ فِیهِ مِنْ رُوحِی» جنبه امری او را بیان میکند. انسان در خلقت تدریجی خودش به جایی میرسد که- همان طور که آقای مهندس اشاره کردند- «مِنْ عند اللَّه» و از نزد پروردگار [به او چیزی افاضه میشود.] البته همه چیز از نزد پروردگار است ولی «از نزد پروردگار» که اینجا گفته میشود مقصود این است: به جایی میرسد که نه از چیزهایی که الآن در نزد شما هم هست، بلکه از بالاتر از نزد شما و از بالا [چیزی] سرازیر میشود؛ یعنی یک چیزی از نزد پروردگار بر وجود خلقی افاضه شد که نفس وجود آن، دیگر وجود تدریجی نیست. البته این به معنای آن نیست که قبلا یک چیزِ درست و کامل شدهای در یک جایی بود و آوردند (آن طور که نظریه فلاسفه قبل از ارسطو- مثل افلاطون- بوده است) و حتی لزومی ندارد که بگوییم مقارن با این [ماده] یکدفعه چیزی افاضه شد، بلکه میتوانیم بگوییم همین ماده در سیر تکاملی خودش، وجود امری پیدا کرد؛ یعنی مانعی ندارد که شیئی وجود