مثلا دهانشان را باز کردهاند و در دهانشان شیر و عسل میریزند؛ نمیگوید در زیر این خاک، [میگوید] آنها در نزد پروردگارشان (عِنْدَ رَبِّهِمْ) مرزوق هستند. یا درباره صاحب آلیاسین [میگوید] بعد از اینکه کشته شد یا مُرد گفت: یا لَیتَ قَوْمِی یعْلَمُونَ. بِما غَفَرَ لِی رَبِّی وَ جَعَلَنِی مِنَ الْمُکرَمِینَ [1]. و امثال اینها که آیات زیاد بود و دیگر تکرار نمیکنم.

استدلال امیرالمؤمنین به آیه قرآن

روایتی است که چون مشتمل بر بعضی از آیاتی است که من نخوانده بودم، برای شما عرض میکنم.

در تفسیر نُعمانی روایتی به سند از امیرالمؤمنین علیه السلام ذکر کرده که حضرت استدلال کرد به آیه قرآن و فرمود:

یقولُ اللَّهُ تَعالی:«یوْمَ یأْتِ لا تَکلَّمُ نَفْسٌ إِلَّا بِإِذْنِهِ فَمِنْهُمْ شَقِی وَ سَعِیدٌ. فَأَمَّا الَّذِینَ شَقُوا فَفِی النَّارِ لَهُمْ فِیها زَفِیرٌ وَ شَهِیقٌ. خالِدِینَ فِیها ما دامَتِ السَّماواتُ وَ الْأَرْضُ إِلَّا ما شاءَ رَبُّک إِنَّ رَبَّک فَعَّالٌ لِما یرِیدُ. وَ أَمَّا الَّذِینَ سُعِدُوا فَفِی الْجَنَّةِ خالِدِینَ فِیها ما دامَتِ السَّماواتُ وَ الْأَرْضُ إِلَّا ما شاءَ رَبُّک» [2] یعْنِی السَّمواتِ وَ الْارْضَ قَبْلَ یوْمِ الْقِیامَةِ، فَاذا کانَتِ الْقِیامَةُ بُدِّلَتِ السَّمواتُ وَ الْارْضُ.

در قرآن صحبت از جنّات (بهشتها) است، نه یک بهشت. در اینجا میفرماید «مردم بر دو قسم هستند: شقی و سعید. اهل شقاوت خالدند [در آتش] مادامی که آسمان و زمین هست، و همچنین اهل سعادت خالدند در جنت مادامی که آسمان و زمین هست.». کلمه «خلود» در اصطلاحی که الآن ما داریم معنایش ابدیت و همیشگی است [3]، ولی اصل لغت «خلود» به معنی ابدیت (یعنی خصوص آن دوامی که هیچ آخر نداشته باشد) نیست، بلکه «خالدند» یعنی باقی میمانند، و لهذا اگر یک قیدی در آخرش بخورد تناقض نیست. در قرآن آمده: خالِدِینَ فِیها ما دامَتِ السَّماواتُ وَ الْأَرْضُ همیشه هستند تا آسمانها و زمین هست. این «همیشه» به معنای ابدیت نیست که بگوییم اگر همیشگی است دیگر «تا» در آن معنی ندارد، بلکه یعنی هستند و هستند تا آسمانها و زمین هست.

امیرالمؤمنین از این آیات چنین استنباط کردهاند که این جنّت و ناری که قرآن ذکر میکند که ما دامَتِ السَّماواتُ وَ الْأَرْضُ هستند، قبل از قیامت است، چون اصلا در ابتدای قیامت آسمانها و