و ناخن و این جور فضولات را دارد. همان طور که این بدن انسان در طول عمر دائما عوض میشود [1]، مردن حکم این را دارد که یکمرتبه و یکجا آن بدن که بدن حقیقی انسان است این بدن را که حکم لباسی را برای آن بدن دارد رها میکند و دور میاندازد. آن بدن با این بدن فرق میکند، این بدن بالذات مرده است و حیات برای آن حالت عارضی دارد ولی آن بدن بالذات زنده است و حیات جزء ذاتش و عین ذاتش است و بنابراین برای آن بدن، مردن تصور ندارد. پس در عین اینکه عود ارواح به کمال خودش هست ولی به این شکل جسمانی است.

این هم در اینجا فرضیهای است، باید ببینیم آیا با تعبیرات قرآن جور در میآید یا نه. (خیلی هم مشکل است؛ با بعضی تعبیرات قرآن فوقالعاده خوب جور درمیآید، ولی منطبق کردنش با بعضی تعبیرات دیگر مشکل است.)

5. تجدید حیات مادی به شکل دیگر

برخی دیگر خواستهاند مثل دسته اول معاد را یک امر مادی و طبیعی بدانند ولی بدون اینکه نیازی باشد که بگویند عود ارواح به اجسام؛ [میگویند] نه، ارواحی به اجسامی عود نمیکند چون اساسا ارواحی وجود ندارد، بلکه خود همین حیات مادی تدریجا به شکل دیگری تجدید میشود. این فرضیهای است که بعد باید روی آن صحبت کنیم.

روح

یکی از مسائلی که به نظر من باید روی آن بحث کرد، مسأله روح است که آیا قبول قیامت مستلزم قبول وجود روح است به عنوان موجودی که قابلیت دارد بعد از فنای بدن باقی بماند، یا مبتنی بر این نیست. البته ما در اینجا از نظر عقلی نباید بحث کنیم، بلکه اول از نظر دینی و شرعی باید بحث کنیم؛ یعنی باید ببینیم آنچه در اسلام راجع به معاد آمده است، از حالت احتضار گرفته تا عالم قبر و سؤال و جواب قبر و عالم برزخ و عالم قیامت، آیا اینها چیزهایی است که بر اساس این اصل بوده است که انسان دارای روحی است که آن روح قبض میشود و مردنْ قبض روح و تحویل گرفتن روح است و انسان که میمیرد به معنی این است که رابطه میان روح و بدن بریده میشود و روح در عالم خودش قرار میگیرد و جسد در عالم خودش، یا اینکه این طور نیست؟

بحث بعدی ما که پایه بحثهای دیگر قرار میگیرد، همین بحث روح است. بعد هم وارد استدلالهای قرآن برای وجود قیامت میشویم که عرض کردیم قرآن دو نوع استدلال دارد.