محتویات قرآن چیست؟ آن چیزهایی است که تدریجا در آینده باید کشف کنند و بفهمند، و حقّاً وقتی که ما در حدود فهم و فکر خودمان نگاه میکنیم میبینیم که آنچه که امروز بشر درباره اعجاز قرآن چه از جنبه زیبایی و چه از جنبه علمی- و مخصوصا از جنبه علمی- کشف میکند و واقعا میفهمد و واقعا هم به دل انسان میچسبد نه یک چیزی که بخواهند ببندند و پیش خود بسازند، خیلی بیش از آن چیزی است که مثلا در ده قرن قبل چه از نظر زیبایی و چه از نظر علمی و فکری میفهمیدهاند.

غرض این است که در اعجاز قرآن اگر بخواهیم بحث کنیم در دو مقوله باید بحث کنیم، یکی مقوله زیبایی و دیگری مقوله علمی و فکری، که مقوله زیبایی از لفظ و معنا توأم است، لهذا میگوییم لفظی، و مقوله علمی فقط مربوط به معناست، لهذا به آن میگوییم معنوی و علمی و فکری. ابتدا از همان جنبه زیبایی قرآن بحث میکنیم.

سبک بیان قرآن

اولا قرآن یک سبک بیان مخصوصی است. اجمالا میدانیم که سبکها [متفاوتند.] لااقل در فارسی میتوانیم بشناسیم که سبک عبارتها با هم خیلی فرق میکند. مثلا سبک نثر سعدی یک سبک مخصوص به خود است. سبک صاحب ناسخ التواریخ سبک دیگری است به طوری که اگر انسان عبارتی از آن را بخواند میفهمد که این سبک سبک ناسخ است. من چون ناسخ التواریخ را زیاد خواندهام اگر کسی عبارتی از آن بخواند فورا میفهمم که این عبارت مال ناسخالتواریخ است.

تاریخ وصّاف سبک دیگری است؛ و حتی همین نویسندگان درجه اوّلی که ما الآن داریم که هر کدام یک سبک مخصوص به خود دارند باز هر کدام یک روش مخصوص به خود دارند. در عربی هم که این مطلب زیاد است.

قرآن یک سبک و اسلوب مخصوص به خود است. اگر ما یک آیه قرآن را در میان نهجالبلاغه بگذاریم- که در بلاغت نهجالبلاغه هیچ کس شک نمیکند- میبینیم آیه قرآن در آن نمایان و مشخص است که این یک سبک است و آن سبک دیگری؛ حتی در میان خطبههای حضرت رسول [نیز چنین است.] حضرت رسول خطبه زیاد دارند، خطبههایی که خیلی پر طنطنه و فصیح و بلیغ و در ردیف خطبههای نهجالبلاغه است: «ایهَا النّاسُ انَّ رَبَّکمْ واحِدٌ وَ انَّ اباکمْ واحِدٌ، کلُّکمْ لِادَمَ وَ ادَمُ مِنْ تُرابٍ، لا فَضْلَ لِعَرَبی عَلی عَجَمی الّا بِالتَّقْوی» [1]. کلام پیغمبر است، ولی قرآن سبک و اسلوبش سبک دیگری است؛ این کلمات به شکل دیگری با یکدیگر پیوسته شدهاند غیر از