مقاله را انتخاب کردم- به نظرم همه را آوردهام.

ایشان از کسانی هستند که این طرز فکر را گرفتهاند و خیلی هم شدید تعقیب میکنند. اگر بخواهید این نظریه را در بعضی قسمتها به تفصیل بیشتر ببینید همین مقاله «وحی و نبوت» بحث مربوط به معجزه را در جلد دوم کتاب محمد خاتم پیامبران مطالعه کنید. ایشان اصرار زیادی هم روی این مطلب دارند که حرف اصلا همین است و غیر از این چیزی نیست. البته آنچه که من در آخر به عنوان تأیید گفتم که فرق است میان قوانین طبیعی و قوانین عقلی و ریاضی، این مسأله را ایشان نگفتهاند ولی اصل مطلب را خیلی به تفصیل میگویند، بعد هم اقوال علما را راجع به ضروری نبودن مسائل علوم و قطعی نبودن قوانینی که علوم کشف میکند و نسبی بودن [آنها نقل میکنند] که اولا این قوانینی که بشر به نام قوانین علمی کشف میکند قوانینی نسبی است یعنی مادامی که قانون بهتر و کاملتری نیامده بشر عجالتا آن را قانون قبول میکند. اینها دائما تغییر میکند و تازه آن قانون واقعی و راستِ ثابتِ تغییرناپذیرش هم یک امر ضروری نیست که خلافش محال باشد، همین طور که عرض کردم بستگی دارد به مشیت الهی.

ایشان در باره آنچه که منکرین معجزه یعنی منکرین خارقالعاده بودن معجزه مثل مرحوم سید احمد خان به آن تمسک کردهاند [یعنی] آیات قرآن راجع به سنن که قرآن میگوید سنن لایتغیر الهی هست، میگویند این مسأله سنن در قرآن اختصاص دارد به مسائلی که مربوط به عدل الهی است یعنی به مسائلی که مربوط به تکالیف بندگان است که خداوند به بندگان نیکوکار پاداش میدهد و بندگان بدکار را مجازات میکند. هر جا در قرآن مسأله سنت آمده است که سنت خدا تغییر نمیکند، یعنی در این زمینه؛ یعنی سنت خدا هرگز عوض نمیشود که یک روزی به نیکوکاران کیفر بدهد یا کیفر بدکاران را ندهد. پس سنت لایتغیر الهی در حدود افعال بشری و عکسالعملی است که خداوند در مقابل آن نشان میدهد و قرآن در غیر این مورد، سنت لایتغیر را نپذیرفته؛ و خیلی هم تعجب میکنند و میگویند عجیب است از افرادی که به این آیات تمسک میکنند و به خود قرآن مراجعه نمیکنند ببینند این آیات موردش کجاست و بعد میگویند سنن لایتغیر، سنن لایتخلّف، قانون خلقت تغییرناپذیر است. میگویند کی قرآن گفته قانون خلقت تغییرناپذیر است؟! گفته قانون پاداش و کیفر من تغییرناپذیر است. این آیات را هم ایشان اینطور میگویند. ولی آیات دیگری را که آن دسته متعرض شدهاند که قرآن از زبان پیغمبران میگوید «من بشری هستم مانند شما» ایشان متعرض نشدهاند.

نظریه سوم

و اما نظریه سوم: نظریه سوم این است که قوانین طبیعی هم آن جورها نیست که از قبیل قوانین