این حدیث را، هم شیعه از پیغمبر اکرم نقل کرده است هم سنی [1] که پیغمبر اکرم فرمود رؤیای صادقه [2] جزئی است از هفتاد جزء نبوت. این حدیث همین معنا را میخواهد بگوید؛ یعنی رؤیای صادقه مثل یک نور ضعیف است و وحی مثل یک نور قویتر که هفتاد درجه قویتر باشد. البته توجه داشته باشید کلمه «هفتاد» در زبان عربی نماینده کثرت است؛ وقتی میخواهند بگویند «خیلی زیاد» میگویند هفتاد؛ مثل اینکه ما میگوییم «هفتاد بار به تو گفتم»؛ مقصود این نیست که نه عدد 69، نه عدد 71؛ یعنی خیلی زیاد.

بعد ما گفتیم ببینیم آنچه که در انبیاء هست که در سایر افراد بشر نیست و یک درجه بسیار بسیار قوی است، از طرف خود انبیاء با چه مشخّصاتی توضیح داده شده است. بعد که آنها با مشخصاتی توضیح دادند ما از نظر خودمان یک فرضیه پیدا میکنیم برای توجیه وحی از نظر علمی و فلسفی.

مشخّصات وحی انبیاء

1. درونی بودن

یکی از خصوصیاتی که آنها در امر وحی توضیح دادهاند جنبه درونی بودن آن است؛ یعنی وحی را مثل ما [که محسوسات را] از طریق [حواس ظاهر تلقی میکنیم،] از راه گوشمان یا چشم ظاهرمان تلقی میکنیم، مثلا از یک زیدی حرفی میشنویم، تلقی نمیکردند، بلکه از طریق باطن و درون تلقی میکردند. ما میبینیم که پیغمبر اکرم در حالتی که وحی بر ایشان نازل میشد (در اکثر حالات وحی که نوشتهاند) حواسش تعطل پیدا میکرد، حالتی غش مانند به او دست میداد به طوری که در ظاهر به خود نبود، از خود بیخود بود یعنی چشمش مثل چشم آدمِ خواب بود که نمیبیند و گوشش مثل گوش آدم خواب بود که نمیشنود و حالتش هم از این جهت غیر عادی بود که سنگین میشد و بعد عرق میکرد و عرق زیادی روی پیشانیاش مینشست (قرآن هم میگوید:

نَزَلَ بِهِ الرُّوحُ الْأَمِینُ. عَلی قَلْبِک) همان طوری که (اگرچه این تشبیهات خیلی بعید است) در رؤیاهای صادقه چشم و گوش انسان بسته است؛ البته ماهیتش هم مجهول است، ولی مسلّم اگر تلاقی واقع میشود میان روح انسان و آن چیزی که به انسان از یک آینده مجهول خبرمیدهد، آن از طریق این حواس نیست، از یک طریق مرموز و باطن است که انسان کشف میکند. حالْ انسان در