این یک خلاصهای بود که خواستم در این باره عرض کنم، چون خودم نمیدانم که لازم هست ما درباره این مطلب زیاد بحث کنیم یا نه. این به عبارت دیگر همان بحث «نیاز به دین» است که بشر در زندگی اجتماعی خودش به دین نیاز دارد. روح مطلب همین بود که عرض کردم.

اگر بیش از این نیاز باشد، بعد روی آن بحث میکنیم.

پس راهی که از جنبه نیاز به نبوت ذکر شده است دو تاست: مسأله آخرت، مسأله زندگی اجتماعی و فردی.

وحی [ یا دستور الهی ]

حالا بیاییم وارد مسأله دوم یعنی مسأله وحی بشویم. این که پیغمبران از خدا دستور میگرفتند، چگونه دستور میگرفتند؟ کیفیتش چگونه بوده است؟ مقدمتا این مطلب را میتوانیم بگوییم- همان طور که گفتهاند- که هیچ کس نمیتواند ادعا کند که من میتوانم حقیقت این کار را تشریح کنم. اگر کسی بتواند چنین ادعایی بکند خود همان پیغمبران هستند، برای اینکه این یک حالتی است، یک رابطهای است، یک ارتباطی است نه از نوع ارتباطاتی که افراد بشر با یکدیگر دارند یا افراد عادی بشر با اشیاء دیگری غیر از خدا دارند. کسی هیچ وقت ادعا نکرده است که کنه و ماهیت این مطلب را میتواند تشریح کند، ولی از این هم نباید مأیوس شد که تا حدودی میشود درباره این مطلب بحث کرد، لا اقل از این راه که یک چیزهایی را میشود نفی کرد و درباره یک چیزهایی از روی قرائنی که خود پیغمبران گفتهاند میشود بحث کرد. در اینجا به طور کلی سه نظریه است.

نظریه عامیانه

یک نظریه نظریه عامیانه است. (من نمیگویم این نظریات درست است یا نادرست، بعد که آیات قرآن را خواندیم ببینیم که قرآن با کدام یک تطبیق میکند.) یک نظری عوام الناس دارند و آن این است که تا میگویند «وحی» این جور به فکرشان میرسد که خداوند در آسمان است، بالای آسمان هفتم مثلا، در نقطه خیلی خیلی دوری، و پیغمبر روی زمین است، بنابراین فاصله زیادی میان خدا و پیغمبر وجود دارد، خدا که میخواهد دستورهایش را به پیغمبرش برساند نیاز دارد به یک موجودی که بتواند این فاصله را طی کند و آن موجود قهرا باید پر و بال داشته باشد تا این فاصله را طی کند، و از طرفی هم باید عقل و شعور داشته باشد که بتواند دستوری را از خدا به پیغمبر القاء کند. پس این موجود باید از یک جنبه انسان باشد و از یک جنبه مرغ؛ باید انسان باشد تا بتواند دستور خدا را برای پیغمبر بیاورد چون میخواهد نقل کلام و نقل سخن کند، ولی از طرف دیگر چون این فاصله بعید را میخواهد طی کند (اگر هر انسانی میتوانست، خود پیغمبر میرفت و