responsiveMenu
فرمت PDF شناسنامه فهرست
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
نام کتاب : مجموعه آثار ط-صدرا نویسنده : مطهری، مرتضی    جلد : 4  صفحه : 278

بنابراین شیطان از نظر قرآن یعنی یک مبدأ باطنی و معنوی که کارش فقط این است که انسان را به بدی و شر و معصیت دعوت میکند، اما این دعوت، اجبار کننده نیست، بلکه او فقط نشان میدهد. مولوی چه خوب میگوید:

از جهان دو بانگ میآید به ضد

تا کدامین را تو باشی مستعد

آن یکی بانگش نشور اتقیا

و ان دگر بانگش نفور اشقیا

ضرورت وجود شیطان از نظر نظام کلّی عالم

همیشه در دنیا دو دعوت وجود دارد؛ از یک طرف دعوت به خیر و صلاح و از طرف دیگر دعوت به شر و فساد، و این، انسان است که در میان این دو دعوت باید به حکم اختیار خودش دعوت به خیر و صلاح را بپذیرد؛ مصداق وَ هَدَیناهُ النَّجْدَینِ [1] و مصداق إِنَّا هَدَیناهُ السَّبِیلَ إِمَّا شاکراً وَ إِمَّا کفُوراً [2] است.

اگر در وجود انسان، نفس امّاره نبود و اگر در خارج از وجود انسان، شیطان که الهامبخش به نفس امّاره است نبود، اگر دعوت به شر و فسادی نبود و اگر امکان شر و فساد در انسان نمیبود، خوبی هم نبود؛ برای اینکه خوبی آن وقت خوبی است که انسان، هم امکان خوبی را داشته باشد و هم امکان بدی، و از میان خوبی و بدی، خوبی را انتخاب کند. اما اگر راه بدی در وجود انسان بسته باشد و اگر به جای فَأَلْهَمَها فُجُورَها وَ تَقْواها [3] فقط «الْهَمَها تَقْویها» باشد، اگر میل به تقوا در انسان باشد ولی میل به فجور نباشد، آن تقوا دیگر تقوا نیست. تقوا آن وقت تقواست که انسان در حالی که میل به فجور و دعوت به فجور در او هست، تقوا و عدالت را انتخاب میکند. اطاعت کی محقق میشود؟ اطاعت در وقتی است که انسان، هم بتواند اطاعت کند و هم بتواند اطاعت نکند؛ اما در جایی که اجبارا باید کاری را انجام بدهیم، آن دیگر اطاعت نیست؛ اطاعت که نبود، مدح و ذمّی نیست؛ مدح و ذمّی که نبود، ثواب و عقابی نیست، تکلیفی نیست، قانونی نیست، اجتماعی نیست، انسانی نیست، هیچ چیزی نیست.

بنابراین اگر شیطان نباشد و اگر دعوت به بدی نباشد، عمل صالحی نیست. عمل صالح، صالح بودنِ خودش را از این دارد که نفس امّارهای هست و شیطانی هست و امکان رفتن هر دو راه (هَدَیناهُ النَّجْدَینِ) هست، ولی انسان از میان دو راه، این راه را انتخاب میکند.

مثال واضح آن زیاد است. مثلا دو نفر را در نظر بگیرید که یکی از آنها اساسا برایش امکان


[1]. بلد/ 10.

[2]. دهر/ 3.

[3]. شمس/ 8.

نام کتاب : مجموعه آثار ط-صدرا نویسنده : مطهری، مرتضی    جلد : 4  صفحه : 278
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
فرمت PDF شناسنامه فهرست