خطور میکند ما میدانیم». پس قرآن وقتی که «آزمایش» برای خدا ذکر میکند، نمیخواهد بگوید خدا آزمایش میکند برای اینکه خودش عالم بشود. ولی دومی مانعی ندارد، که خداوند آزمایشها را به وجود بیاورد برای اینکه ماهیت افراد بر خودشان روشن شود.

فلسفه اصلی امتحان و آزمایش

ولی در باب امتحان یک جنبه سومی وجود دارد که این جنبه، فلسفه اصلی امتحان و آزمایش است و آن این است که افراد وقتی در معرض امتحان و آزمایش قرار میگیرند به کار میافتند و به اصطلاح فلاسفه آنچه که در قوه دارند به فعلیت میرسد؛ یعنی اگر امتحان در کار نیاید استعدادها بالقوّه باقی میماند و بروز نمیکند و به فعلیت نمیرسد، ولی وقتی که موجودی در معرض عمل و امتحان قرار گرفت سیر کمالی خودش را طی میکند و رشد و پیشرفت میکند؛ نظیر کارهای تمرینیای است که ورزشکاران قبل از مسابقههای نهایی انجام میدهند که آنچه انجام میدهند برای این نیست که مربی بفهمد هر کس استعدادش چقدر است، بلکه برای این است که خودشان آماده شوند و هرچه در استعداد دارند به ظهور بپیوندد.

سختیها و شدائدی که خداوند تبارک و تعالی در دنیا برای انسان پیش میآورد و بلکه در تعبیر دیگر قرآن نعمتهایی هم که در دنیا برای انسان میآورد، برای این است که آن استعدادهای باطنی بروز کند و از قوه به فعلیت برسد. انسان از نظر حالات روحی، درست حالت نوزادی را دارد که از نظر جسمی استعداد این را دارد که یک جوان برومند بشود و باید تدریجا رشد کند تا یک جوان برومند بشود. انسان از نظر کمالات واقعی و نفسانی (یعنی آنچه که در استعداد دارد) اول در حد بالقوّه است، میتواند باشد، اما حالا که نیست، از یک طرف به واسطه سختیها و شدائد و از طرف دیگر به واسطه نعمتهایی که به او داده میشود، در معرض چنین امتحانی قرار میگیرد تا به حد کمال برسد. وَ لَنَبْلُوَنَّکمْ بِشَیءٍ مِنَ الْخَوْفِ وَ الْجُوعِ وَ نَقْصٍ مِنَ الْأَمْوالِ وَ الْأَنْفُسِ وَ الثَّمَراتِ وَ بَشِّرِ الصَّابِرِینَ. [1] باید این سختیها پیش بیاید و در زمینه این سختیهاست که آن صبرها، مقاومتها، پختگیها و کمالها برای انسان پیدا میشود و موضوع این نوید و بشارت واقع میشود. این هم دو آیه که مربوط به این موضوع بود.

شیطان از نظر قرآن

در قرآن کریم از شیطان زیاد یاد شده است. بحث شیطان هم، بحث بسیار مهمی است. شهرستانی