شهادت (یا به تعبیر دیگر: طبیعت) به غیب و نهان هم معتقد است؛ یعنی هستی و وجود را منحصر به مشهودات و محسوسات نمیداند، بلکه به وجود نامحسوس و وجود غیبی هم اعتقاد دارد، که البته سرسلسله امور غیبی خداست؛ بعد از ایمان به خدا ایمان به سایر موجودات غیبی (و به تعبیر قرآن: ملائکه) پیدا میشود؛ اعتقاد به وحی که غیب دیگری است، پشت سر این پیدا میشود؛ و بعد اعتقاد به معاد که غیب دیگری است پیدا میشود؛ همه اینها غیب و نهان است.

این را عرض کردیم برای اینکه یک طرز تفکری و در واقع یک مغالطهای- که ظاهر هم این است که جنبه عمدی دارد- در میان افکار اروپاییها و کتابهای فلسفی آنها دیده میشود که اصلا پایه آن غلط است. اینها طرز تفکر را این گونه تقسیم میکنند که «بعضی ماتریالیست هستند و بعضی ایدهآلیست. ماتریالیست کسی است که معتقد به وجود ماده است و وجود روح را (یعنی هرچه که غیرمادی باشد) منکر است، و ایدهآلیست کسی است که معتقد به وجود روح است و وجود ماده را منکر است». معلوم است که این، حرف سخیفی است. بعد هم اینها مطلق الهیون و حکیمان الهی و صاحبان ادیان را در جرگه ایدهآلیسم ذکر میکنند و ایدهآلیسم را هم به «انکار وجود ماده» تعبیر میکنند [و ایدهآلیست] به قول آنها یعنی کسی که برای روح اصالت قائل است و برای ماده به هیچ نحو اصالتی قائل نیست.

این، حرف بیاساسی است که ما بگوییم آیا ما ماتریالیست هستیم یا ایدهآلیست به آن مفهومی که آنها تعریف کردهاند؛ [بلکه در واقع] بحث در این است که آیا هستی، محدود و محصور است به عالم شهادت و طبیعت و محسوسات، یا عالمی غیر از عالم محسوس و طبیعت و شهادت هم وجود دارد؟

در مقدمه این بحث، ما بعضی مطالب را باید ذکر کنیم که اگر ذکر نکنیم به نتیجه نخواهیم رسید یا دیر به نتیجه خواهیم رسید.

مقدمه اول : عمده در مسأله توحید، طرح صحیح مسأله است

مقدمه اول این است که مسائل از نظر پیدا کردن راه حل، بر دو قسم است: در بعضی مسائل، اشکال در پیدا کردن راه حل است، به این معنا که طرح مسأله خیلی ساده است و همه افراد در طرح مسأله یک جور فکر میکنند، ولی بحث در پیدا کردن راهحل آن است؛ مثل مسائل ساده ریاضی که وقتی دو نفر دانشجو مسأله را طرح میکنند، هر دو یک جور طرح میکنند و طرحش خیلی ساده است، ولی یکی از آنها راهحلی و برهانی برایش پیدا میکند و دیگری پیدا نمیکند؛ به اصطلاح منطقیین، تصورشان از مسأله یک جور است ولی در تصدیقِ به حکم، اختلاف پیدا میکنند.

ولی در بعضی از مسائل- که معمولا مسائل فلسفی از این قبیل است- اشکال عمده در طرح