یک قسمت روشن است و یک قسمت تاریک، ولی این تابلو، تابلو بودن خودش را و زیبایی و کمال خودش را به همین دارد که روشنیها و تاریکیها با یکدیگر آمیخته است. اگر به جای تاریکیها هم روشنی بود، آیا آن وقت تابلو وجود داشت؟ آیا آن وقت زیبایی وجود داشت؟ آیا اگر در دنیا محرومیت نبود، موفقیت وجود داشت؟ آیا اگر در دنیا زشتی نبود، زیبایی وجود داشت؟ اینکه ما چیزی را میگوییم «زیبا» و در مقابل آن مات و مبهوت میمانیم و زیبایی را درک و توصیف میکنیم، برای این است که همه جای دنیا آن طور نیست. اگر همه جای دنیا یک جور و یک شکل بود [زیبایی قابل درک نبود] و اگر تمام مردهای دنیا نظیر یوسف بودند، دیگر یوسفی وجود نداشت و اصلا زیبا وجود نداشت. پس آنچه که ما آن را زیبا مینامیم زیبایی خودش را مدیون همین زشتی زشت است و اگر این نبود آن هم نبود. در تمام خوبیها این طور است. آن عادلها و عدالتخواهان درجه اول دنیا که این همه جلوه و جلال دارند، برای این است که دیگران این [خصلت] را ندارند. اگر همه افراد بشر خصیصه علیبنابیطالب را داشتند، دیگر علیبنابیطالبی هم در دنیا وجود نداشت.

پس گذشته از اینکه نفس تفاوتها ذاتی اشیاء است (یعنی اگر بناست کثرتی به وجود بیاید ناچار باید اشیاءْ متفاوت باشند و این اشیاء متفاوت هم تفاوت را از ذات خودشان دارند)، در نظام کلی و جُملی عالم نیز برای همان چیزی که شما «خیر» مینامید این تفاوت لازم است؛ مثل این است که ما میگوییم «کوه چقدر شکوه دارد!» حالا اگر دره و پستیای نبود آیا کوهی در دنیا وجود داشت؟! این هم راجع به تفاوتها که برای آنها خیلی مثال میتوان ذکر کرد.

قسم سوم از شرور : سختیها و شدائد

اما قسمت سوم شرور و بدیها آنهایی است که نه از نوع فناهاست و نه از نوع تفاوتها و تبعیضها، بلکه از نوع سختیها و شدائد است. چرا مصائب در دنیا وجود دارد؟ مردنِ یک جوان را اگر از نظر خود آن جوان حساب کنیم، مرگ و فنا و نیستی است و مربوط به بحث سابق میشود، ولی از نظر آن کسی که این فراق در او اثر میگذارد نامش «مصیبت» است. به طور کلی آیا بر وجود سختیها، شدائد، عداوتها، رقابتها، جنگها، بیماریها و ... اثری مترتّب هست یا نه؟

مصائب، عامل تکاملند

اتفاقا خود همین مصائب و سختیها و شدتها عامل بزرگی هستند برای خوبیها و تکاملهای بعدی.

در اینجا اگر کسی ایراد را در جهت عکس بیاورد، از ایراد در این جهت کمتر نیست. ما سلامت، قدرت، ثروت و امنیت را میگوییم «خوبی» و خوبی هم هست، ولی همینها را اگر از نظر عوارضی