توحید و مسأله شرور

خلاصه بحث گذشته

موضوع بدیها و بینظمیها در کار عالم و به تعبیر دیگر موضوع شُرور را در سه مرحله باید بحث کنیم که دو مرحله آن گذشت. دو مرحلهای که گذشت یکی مرحله بررسی ماهیت شرور و بدیها بود که اساسا منبع شرّیت چیست و هر چیزی را که ما به آن میگوییم بد، از چه جهت میگوییم. در تحلیل نهایی رسیدیم به این که بدیها، یا خود یک سلسله نیستیها (صفات عدمی اشیاء) هستند، مثل اینکه میگوییم کوری بد است، کری بد است، جهالت بد است، فقر بد است، و یا یک سلسله هستیهایی هستند که از آن جهت به آنها «بد» گفته میشود که سبب نیستیها میشوند، یعنی سبب میشوند اشیائی که هستند، نیست بشوند، و یا مانع کمالات اشیائی میشوند که میتوانند واجد یک سلسله کمالات بشوند. مثلا ما میگوییم «وبا» بد است. وبا خودش یک بیماری یا میکروب است و هرچه هست خودش نیستی نیست، اما چون رشته هستی و حیات را در انسانها یا حیوانها قطع میکند به آن «بد» گفته میشود. پس آن هم که بد است، نه از نظر وجود فینفسه- به اصطلاح فلاسفه- است (آن میکروب خودش از نظر خودش و برای خودش بد نیست و خودش برای خودش مثل ما برای خود ما هستیم؛ همان طوری که ما هیچوقت درباره خودمان فکر نمیکنیم که خودمان برای خودمان بد باشیم و کمالات و پیشرویهای ما برای خودمان قطع نظر از سایر اشیاء، بد باشد، آنها هم خودشان برای خودشان فی حد نفسه خوبند) بلکه از نظر اشیاء دیگر و به نسبت اشیاء دیگر (که به اصطلاح میگویند وجود بالقیاس یا وجود بالاضافه یا وجود نسبی) خوب نیستند، آنهم چون منجرّ به یک نیستی در آن اشیاء میگردند.