انسان مفید است و هرچه بالا برود بیشتر مفید است. پول را انسان تدریجا جمع میکند و آن پول اول را هم که جمع شده است نگهداری میکند. ولی یک چیز هست که فقط وقتی تمام مجموعه به صورت کامل به وجود بیاید آن اثر بر وجودش بار میشود و حتی اگر یک جزءِ ناقص در آن باشد به درد نمیخورد، مثل یک کارخانه. یک کارخانه قند آن وقت مفید است که تمام ابزارهایش کامل و مجهز سوار شده و به کار بیفتد، والّا اگر یکی از لوازمش نباشد [مفید نیست.] گاهی میبینید که کارخانهای عظیم به لوازم یدکی احتیاج پیدا میکند و چون نیست خسارت زیادی را متحمل میشوند تا وقتی که آن لوازم یدکی را پیدا کنند.

این تشکیلات و نظاماتی که در جاندارها هست این طور نیست که هر جزئی به تنهایی خودش مفید باشد، بلکه به صورت دستگاه و کارخانه است. مثلا چشم به حال انسان مفید است، ولی چشم یک دستگاه بسیار بسیار مجهزی است که اگر تمام این دستگاه موجود باشد میشود از چشم استفاده کرد و اگر نباشد نمیتوان استفاده کرد. اگر تمام آن وجود داشته باشد ولی یک عصب یا یک پرده از آن اعصاب وجود نداشته باشد فایده ندارد.

و لهذا نه نظریه لامارک میتواند پیدایش چشم را توجیه کند و نه نظریه داروین. بنا بر نظریه لامارک که میگوید «انسان در محیطی که مقابل آفتاب قرار میگیرد به چشم احتیاج پیدا میکند و بعد مجبور به استعمال میشود» آیا اگر یک موجود زنده در چنین محیطی یک نقطه بدن خودش را مرتبا تحریک کند چشم به وجود میآید؟! اگر یک ذره از آن چیزهایی که در چشم هست (مثلا یک برآمدگی مختصر) [به تنهایی] قدری به حالش مفید بود میگفتیم بسیار خوب، تدریجا در نسل بعد یک مقدار بیشتر و در نسل بعدتر یک مقدار بیشتر [شده] تا بعد از میلیاردها سال چشم انسان و حیوانات به وجود آمده؛ اما فرض این است که این طور نیست و این چشم یک کارخانه عظیمی است که تا تمام آن به وجود نیاید فایدهای به حال موجود زنده ندارد. من نمیخواهم بگویم چشم در یک «آن» پیدا شده، [بلکه میگویم] یا باید این طور باشد که مثلا با یک جهش (به قول آنها) پیدا شده باشد، یا اگر هم تدریجا پیدا شده، طبیعت از همان روزی که شروع کرده که تدریجا این چشم را به وجود بیاورد هدف داشته و متوجه آن آخرین مرحله و نقطه بوده است، والّا به طور تصادفی با این قوانین استعمال و عدم استعمال لامارک یا تنازع بقا و انتخاب اصلح داروین، دستگاه چشم یا دندان یا ریه یا قلب بلکه هر دستگاهی که فقط به صورت دستگاه در وجود موجود زنده مؤثر است، قابل توجیه نیست.

راز تکامل

بنابراین در راز تکامل و اینکه موجودات به سوی کمال میروند، در نهایت باید به این مطلب توجه