عقل و شعور دخالت داشته است، حال اگر کسی بگوید با اصول طبیعی لایشعُر میشود این را توجیه کرد بدون اینکه به قوه مدبری احتیاج باشد، دیگر این دلیل از کار میافتد و مخدوش میشود.

چون خود نظریه تبدل انواع هم به تدریج متکامل شده است، ما باید این نظریهها را به ترتیب ذکر کنیم و از نظر هدف خودمان آن را تعقیب نماییم.

نظریه لامارک

در عصر جدید کسی که معروف شده برای اولین بار این نظریه را اظهار کرده [1]، یک مرد فرانسوی زیستشناس به نام لامارک است. لامارک معتقد شد این انواعی که ما امروز میبینیم، از یکدیگر اشتقاق پیدا کردهاند و این تغییراتی که در انواع وجود دارد و حتی اعضا و جوارح مختلفی که در هر موجود زنده به وجود آمده است، تابع یک سلسله اصول طبیعی است. اولین چیزی که او متوجه شد موضوع تأثیر محیط در موجود زنده بود؛ متوجه شد که وضع آب و هوا و گرما و سرما و زیاد و کم بودن آذوقه و زیاد داشتن یا نداشتن دشمن، و به طور کلی خصوصیاتی که محیط طبیعی و جغرافیایی به وجود میآورد، روی حیوان اثر میگذارد؛ به این معنا که محیط خاص عکسالعمل خاص در حیوان به وجود میآورد. حیوان مجبور است در هر محیطی برای ادامه زندگی خودش نوعی کار را صورت بدهد و در اثر اینکه اجبارا نوعی کار را باید صورت بدهد، خودِ کار که برایش عادت میشود سبب میشود که این حالت در او به وجود بیاید که عضوی را زیاد استعمال کند و عضو دیگری را استعمال نکند و این، تغییراتی را در وضع بدنش به وجود میآورد. بعد همین تغییراتِ به وجود آمده، از راه ارث به فرزندان او منتقل میشود. بعد در فرزند او همین تغییر متراکم به واسطه اینکه او هم در همان محیط قرار گرفته است کمکم بیشتر میشود و در نسل او و نسلهای بعدی ادامه پیدا میکند.

مثال معروفی که ذکر کرده است زرافه است. میگوید مثلا ما زرافه را میبینیم که قسمت قُدّامی بدنش از قسمت خَلف بدنش بلندتر است و مخصوصا گردنش خیلی درازتر است. میگوید علتْ این بوده که این حیوان در محیطی قرار گرفته که در آن محیط آذوقه و علف روی زمین نبوده و مجبور بوده که گردن خودش را بکشد و از برگ درختها تغذی کند. این عمل مرتب تکرار شده است و در اثر تکرار، خود به خود گردن این حیوان در همان زمان حیات خودش یک مقدار