بعد بیسابقه و ناگهانی یک جفت انسان آفریده شد، یک روز بوده که گوسفند نبوده و بیسابقه و ناگهانی یک جفت گوسفند آفریده شد، و همچنین حیوانات دیگر. این نظریه یک نظریه عامی و مربوط به عامه مردم تلقی میشد، نه یک نظریه فیلسوفانه. هیچ فیلسوفی پیدایش انواع را به این شکل قبول نکرده است، یا سکوت کرده و یا خلاف آن را گفته است.

3. نظریه قدمت انواع

در اروپا از باب اینکه نظریه فیلسوفانشان با همین نظریه عامه مردم که با کتاب مقدس تطبیق میکرد یکی بود، همین دو نظر بیشتر وجود نداشت، ولی در واقع نظریه دیگری هم در دنیا بوده است- اگرچه این نظریه هم درست نیست و تأیید نمیشود- و آن، نظریه ثبات انواع بر اساس قدمت انواع (نه بر اساس حدوث انواع) است؛ یعنی میگفتند نوع انسان از نوع دیگری مشتق نشده است، ولی این طور هم نیست که این نوع حادث باشد و در ده هزار یا صد هزار یا میلیونها سال پیش به طور ناگهانی و بیسابقه پیدا شده باشد، بلکه این «نوع» قدیم است و تا بینهایت هم که جلو برویم نوع انسان وجود داشته؛ و همچنین تمام انواع دیگری که امروز در عالم وجود دارند، به همین شکلی که امروز هستند بودهاند و همیشه هم بودهاند.

فیلسوفانی نظیر ارسطو و ابنسینا و تمام فیلسوفان دیگر از این قبیل، از آن جهت که فیلسوف بودهاند- نه از آن جهت که متعبد به دین و شریعتی بودهاند- اساس فکر فلسفیشان بر این بوده است که انواع همیشه بودهاند.

در کتابهای منطق (مثل حاشیه ملّاعبداللَّه) وقتی میخواستند برای افراد نامتناهی یک نوع مثال ذکر کنند میگفتند مثل نفوس ناطقه به عقیده حکما. به عقیده حکما عدد نفوس ناطقه (نفوس انسانی) متناهی نیست؛ چرا؟ چون زمان متناهی نیست و در هر زمانی هم انسان بوده است، پس عدد نفوس ناطقه لایتناهی است. این نظریه نظریهای بوده بر اساس طبیعیات و فلکیات قدیم؛ یک پایه توحیدی داشته است و یک پایه طبیعی. پایه توحیدیاش این بوده است که آن طبقات از حکما [انفکاک خلقت از خالق را] قبول نمیکردند و نظریه آنها در این حدود درست است. از نظر علم الهی، آنها میگفتند تا خدا بوده است خلقت هم بوده است و چون ذات الهی ازلی است فیض و خلقت الهی هم ازلی است. میگفتند اگر کسی خیال کند ذات خدا ازلی است ولی این ذات ازلی مدتی بدون مخلوق بوده و یکمرتبه مثلا در صد هزار سال پیش، صد میلیون سال پیش یا میلیاردها سال پیش (هرچه بگوییم، بالاخره این زمان محدود میشود و او نامحدود است) به فکر خلقت کردن افتاد، این غلط است. تا اینجا حرف درستی است.

از طرف دیگر در طبیعیات قدیم درباره افلاک و زمین عقیده خاصی داشتهاند و وضع افلاک