که ما چیزی را ثابت میبینیم، دلیل بر ثبوت آن نیست در حالی که دلایل دیگر به ما حکم میکند که آنچه در عالم است متغیر و متحرک است و حرکت به تمام جنبههای عالم سرایت دارد.

پیدایش عالم و حرکت جوهری

وقتی رسیدیم به اینکه همه چیز حرکت است و همه عالم سراسر (یعنی تمام اجزای عالم در تمام شؤونش) یک حرکت دائم است، بعد صدرالمتألهین تحلیلی از حرکت میکند و میگوید وقتی شما حرکت را بررسی کنید میبینید حقیقت آن حدوث تدریجی است؛ یعنی شیء دائما و تدریجا حادث میشود؛ یعنی یک درجه از وجودش عقب میافتد و یک درجه دیگر پیدا میشود. پس عالم مستمرّالحدوث است. چرا ما برویم سراغ روز اول و بگوییم عالم در یک لحظه به وجود آمده؟! عالم در تمام لحظاتش در حال حادث شدن است و چیزی در عالم نیست که باقی باشد و اصلا بقایی در عالم نیست؛ هیچ چیزی دو لحظه در عالم باقی نیست؛ تمام عالم- من اوّله الی آخره- دائما در حال حادث شدن است.

این حرف به طریق اولی وجود خدا را ثابت میکند. چطور اگر ما همان فرض نامعقول را بکنیم و بگوییم عالَم نیستِ مطلق بود و در یک لحظه به وجود آمد، میگویید پس محدِثی بوده، اما اگر عالم این طور باشد که دائما در حال حدوث است مُحدِث نمیخواهد؟! قطعا محدث میخواهد.

چیزی که وجودش وجود حرکتی و حدوثی باشد که دائما در حال حدوث است، بدون اینکه متکی به غیر باشد و از ناحیه دیگر فیض بگیرد، امکانپذیر نیست.

پس اینها مسأله پیدایش عالم را اینطور حل کردهاند که اصلا سراغ روز اول نمیروند و میگویند عالم دائما در حال پیدایش است.

البته آنها که میگویند عالم دائما در حال پیدایش است، از راههایی وارد نمیشوند که به نظریه بقای ماده و انرژی که امروز میگویند، لطمه و ضربهای وارد بیاورند (این بقایی که اینها میگویند غیر از عدم بقایی است که آنها میگویند [1])، ولی در عین حال من شخصا علاقهمند هستم که این مسأله بقای ماده- به مفهومی که امروز میگویند- حل شود که ما درست بفهمیم آیا علمِ امروز به اینجا رسیده که خواسته است بگوید «مقدار» ماده عالم ثابت است، و یا اینکه نه، واقعا به شیئی در دنیا رسیدهاند که آن شیء را ثابت گرفتهاند و خود آن شیءِ ثابت همیشه موجود است و حالات آن متغیر است؟