عالم را قدیم میدانند؛ یعنی این افراد خیال میکنند لازمه اعتقاد به خدا حدوث عالم است و لازمه انکار خدا قِدَم عالم است. بعد اگر بپرسیم مقصود از حدوث عالم چیست که ما اگر خداشناس شدیم باید معتقد به آن باشیم، میگویند باید اینطور اعتقاد داشته باشیم که این عالم از نظر گذشته محدود است و یک تولد خاص و معینی دارد؛ فرقی نمیکند که گذشته عالم هزار سال است یا ده هزار سال یا صد هزار سال یا میلیونها سال و یا میلیاردها سال، ولی بالاخره به جایی میرسد که آنجا دیگر نهایت است و از آنجا شروع شده است و قبل از آن، نیستی مطلق بوده و این، خدا بوده است که عالم را از کتم عدم به وجود آورده است. و حتی به عقیده این دسته اصلا یگانه دلیل بر وجود خدا همین است که ما باید برای عالم به یک اول و نقطه شروعی معتقد باشیم و خدا یعنی آن موجِدِ اوّلِ عالم.

این مطلب از دو جهت باید بحث شود؛ یکی اینکه آیا لازم است هر کسی که خداشناس است، حتما برای عالمْ اول قائل باشد یا لازم نیست؟ دیگر اینکه ببینیم در حدودی که علم و فلسفه بشر کار کرده است، آیا نشانههایی پیدا کرده است از اینکه عالم اول دارد، یا نشانههایی پیدا کرده از اینکه عالم اول ندارد؟

اختلاف نظر حکمای الهی و متکلمین

اما قسمت اول: همین قدر عرض کنم که این یکی از مسائل مهمی است که از قدیمالایام میان دو دسته از موحدین (یعنی حکمای الهی و متکلمین) در آن اختلاف نظر بوده است. عقیده متکلمین این بوده است که اگر کسی قائل به خدا باشد، باید به حدوث عالم به همین معنا اعتقاد پیدا کند؛ یعنی این که عالم نقطه شروعی دارد که قبل از آن نیستِ مطلق بوده است.

اما حکما معتقدند که نهتنها لازمه اعتقاد به خدا این نیست که قائل باشیم برای عالم اوّلی هست، بلکه لازمه اعتقاد به خدا این است که معتقد باشیم برای عالم اوّلی نیست؛ یعنی چون خدایی هست- و فقط به همین دلیل- عالم اول ندارد؛ چون ذات خدا بیپایان است و خلقتش نمیتواند پایان یا مبدأ داشته باشد؛ تا خدا بوده خالق بوده و تا خدا خواهد بود خالق خواهد بود. حکما میگویند لازمه حرف متکلمین این است که خالق بودن خداوند محدود باشد، در صورتی که ذات حق هیچ نوع محدودیتی را نمیپذیرد، نه در ذات و نه در فعل. پس چون خدا هست، عالم هم باید از دو سر بیپایان باشد، هم از اول و هم از آخر [1].