از موضوع تجربه خودمان فرا گرفتهایم و او علت فاعلی است و ذهن ما معلول است. استدلالهای بشر هم همینطور است و یک نظام علت و معلول ساده است.

حد وسط در استدلال منطقی

منطقیین از قدیم حرفی داشتهاند که حرف خوبی هم بوده است؛ میگویند در استدلالها سه عنصر دخالت دارد: اصغر و اکبر و حد وسط. مثلا در این مثال: «سقراط انسان است و هر انسانی فانی شونده است، پس سقراط فانی شونده است» یک «سقراط» داریم، یک «انسان» داریم و یک «فانی شونده». هدف ما این است که بفهمیم آیا سقراط فانی شونده است یا نیست. اینجا یک حد وسط و واسطه در کار است که تکرار هم میشود. این حد وسط (انسان)، رابط میان اصغر و اکبر است. اگر این رابط نمیبود، ما نمیتوانستیم بفهمیم سقراط فانی شونده است، ولی این رابط که پیدا شد، این نتیجه کشف میشود و ایندو با یکدیگر ارتباط پیدا میکنند.

تبیین استدلال منطقی با دو مثال

مثالی میزنند که خیلی قدیمی است و من در کتابهای روانشناسی جدید هم این مثال را دیدهام.

کسی که در یک طرف جویی قرار گرفته است و میخواهد برود به طرف دیگر بدون اینکه کفش و جورابهایش را در آورد و داخل آب برود و نیز نمیتواند از این طرف جوی بپرد به آن طرف، این شخص دنبال یک رابط میگردد. میرود قلوه سنگی از گوشهای پیدا میکند و آن را میاندازد وسط آب، بعد خیز میگیرد و میپرد روی قلوه سنگ و از روی قلوه سنگ میپرد آن طرف جوی آب.

اینجا این قلوه سنگ برای او رابط و وسیله شده است برای اینکه بتواند از این طرف جوی به آن طرف بپرد. (البته طرفداران صد در صدِ علوم تجربی بحثی دارند در مورد اینکه اساسا این طور استدلال صحیح است یا صحیح نیست. این خودش مطلب دیگری است که ما فعلا نمیخواهیم وارد آن بشویم. فعلًا چون این مطلب مدعای ما نیست، طبق قول کسانی که این راه را قبول دارند- که البته درست هم هست- بحث میکنیم.)

یک مثال ساده دیگر هم عرض میکنم: ممکن است شما گرفتاریای داشته باشید که آن گرفتاری به دست فلان کس که دارای فلان مقام است حل شدنی است. مثلًا پروندهای برای شما درست کردهاند و دادستان کل آمده روی این پرونده ادعا نامه صادر کرده است و این برای شما مشکلی شده است. شما فکر میکنید که از چه راهی میتوانید این دادستان را روشن کنید، ولی همین قدر میدانید که خود شما که از نظر او متهم هستید و هیچ سابقهای با او ندارید، اصلا نمیتوانید به او راهی پیدا کنید. در این بین یک رابط پیدا میکنید؛ به نظرتان میرسد آقای الف با