درس ششم : اشاعره

از دروس گذشته روشن شد که افکار و اندیشههایی که منجر به مکتب اعتزال گشت از نیمه دوم قرن اوّل هجری آغاز شد. روش اعتزال در حقیقت عبارت بود از به کار بردن نوعی منطق و استدلال در فهم و درک اصول دین. بدیهی است که در چنین روشی اولین شرط، اعتقاد به حجّیت و حرّیت و استقلال عقل است. و نیز بدیهی است که عامّه مردم که اهل تعقّل و تفکر و تجزیه و تحلیل نیستند، همواره «تدین» را مساوی با «تعبّد» و تسلیم فکری به ظواهر آیات و احادیث- و مخصوصاً احادیث- میدانند و هر تفکر و اجتهادی را نوعی طغیان و عصیان علیه دین تلقّی مینمایند خصوصاً اگر سیاست وقت بنا به مصالح خودش از آن حمایت کند و بالأخص اگر برخی از علمای دین و مذهب این طرز تفکر را تبلیغ نمایند و بالأخص اگر این علما خود واقعا به ظاهر گرایی خویش مؤمن و معتقد باشند و عملًا تعصّب و تصلّب بورزند.

حملات اخباریین علیه اصولیین و مجتهدین، و حملات برخی از فقها و محدّثین علیه فلاسفه در جهان اسلامی از چنین امری ریشه میگیرد.

معتزله علاقه عمیقی به فهم اسلام و تبلیغ و ترویج آن و دفاع از آن در مقابل دهریین و یهود و نصاری و مجوس و صابئین و مانویان و غیرهم داشتند و حتی مبلّغینی تربیت میکردند و به اطراف و اکناف میفرستادند. در همان حال از داخل حوزه