نام کتاب : مجموعه آثار ط-صدرا نویسنده : مطهری، مرتضی جلد : 3 صفحه : 77
گویند اول کسی که این عقیده را ابراز کرد «واصل بن عطاء» شاگرد «حسن بصری» بود. روزی واصل در محضر استادش نشسته بود که همین مسأله مورد اختلاف خوارج و مرجئه را پرسیدند. پیش از اینکه حسن جوابی بدهد واصل گفت: به عقیده من اهل کبائر فاسقند نه کافر. بعد، از جمعیت جدا شد- و به قولی حسن بصری او را اخراج کرد- و کناره گرفت و به تبلیغ عقیده خود پرداخت. شاگرد و برادر زنش «عمرو بن عبید» نیز به او ملحق شد. اینجا بود که حسن گفت: «اعتزل عنّا» یعنی واصل از ما جدا شد، و به قولی مردم گفتند: «اعتزلا قول الامّة» یعنی واصل و عمرو بن عبید از قول همه امّت جدا شدند و قول سومی اختراع کردند.
امر به معروف و نهی از منکر
امر به معروف و نهی از منکر نیز از ضروریات اسلام و مورد اجماع و اتّفاق عموم مسلمین است. اختلافاتی که هست مربوط است به حدود و شروط آنها. مثلًا خوارج امر به معروف و نهی از منکر را مشروط به هیچ شرطی نمیدانستند، معتقد بودند در همه شرایط باید این دو فریضه صورت گیرد. مثلًا دیگران احتمال موفّقیت را و همچنین عدم ترتّب مفسدهای مهمتر را شرط وجوب امر به معروف و نهی از منکر میدانستند، ولی خوارج به این شروط قائل نبودند. برخی معتقد بودند که امر به معروف و نهی از منکر صرفاً قلبی و زبانی است، یعنی قلباً باید طرفدار معروف و مخالف منکر بود و لساناً نیز باید به نفع معروفها و علیه منکرها تبلیغ کرد. ولی خوارج معتقد بودند که عند اللزوم باید قیام کرد و عملًا دست به کار شد و برای امر به معروف و نهی از منکر باید قیام به سیف کرد.
در مقابل، گروهی بودند که امر به معروف و نهی از منکر را مشروط به شرایط بالا میدانستند و از حدّ قلب و زبان هم تجاوز نمیکردند. احمد بن حنبل از این گروه شمرده شده است. طبق عقیده این گروه، قیام خونین برای مبارزه با منکرات جایز نیست.
معتزله شروط امر به معروف و نهی از منکر را پذیرفتند ولی آن را به قلب و زبان محدود نمیدانستند، معتقد بودند که اگر منکرات شایع شود یا حکومت ستمگر باشد، بر مسلمین واجب است که تجهیز قوا کنند و قیام نمایند.
نام کتاب : مجموعه آثار ط-صدرا نویسنده : مطهری، مرتضی جلد : 3 صفحه : 77