داد- مانند عمّار یاسر و ابوذر غفاری و عبداللَّه بن مسعود- انتخاب کرده [و در این باره سخن گفته است.] از کتابهای خیلی خوب و خواندنی است که برای بچّهها و جوانها باید توصیه کرد. اصلًا تاریخ اسلام چنین تاریخی است؛ عبداللَّه بن مسعود میآید با ابوجهل ارباب خودش میجنگد؛ یعنی ثوره بندگان و بردگان است. این امر با این تز اساساً جور در نمیآید. تعلیماتی که میگوید:«لا یحِبُّ اللَّهُ الْجَهْرَ بِالسّوءِ مِنَ الْقَوْلِ الّا مَنْ ظُلِمَ» [1] یا آن آیهای که میفرماید:«و الشُّعَراءُ یتَّبِعُهُمُ الْغاوونَ الَمْ تَرَ انَّهُمْ فی کلِّ وادٍ یهیمونَ وَ انَّهُمْ یقولونَ ما لا یفْعَلونَ الَّا الَّذینَ امَنوا وَ عَمِلُوا الصّالِحاتِ ... وَ انْتَصَروا مِنْ بَعْدِ ما ظُلِموا» [2] که اجازه میدهد [مظلوم] در این موارد با شعر و هجو و با این بیانهای تبلیغاتی [تظلّم نماید]؛ یا غیبت را تحریم میکند الّا در این گونه موارد، این تعلیمات- که یکی و دو تا نیست- با این منطقها جور در نمیآید؛ یعنی اینها یک حرفهای دیکته شده است، باید پذیرفت بدون اینکه با هیچ واقعیتی منطبق باشد!

آیا دین مولود جهل است؟

از آن بالاتر، منطق کسانی است که دین را صرفاً معلول جهل افراد میدانستند و جنبه روانشناسانه به قضیه میدادند و نویسنده مقاله هم ایراد گرفت، گفت اگر این جور است باید همین قدر که مردم عالم شدند دین خود به خود منتفی شود. مقایسه کنید: هر معتقدی- غیر دین- در گذشته که مولود جهالت مردم بوده است، صرف این که علم آمده- درست همان طور که با آمدن چراغ، ظلمت از بین میرود- خود به خود از بین رفته است. مطابق این نظریه باید کاملًا به موازات پیشرفت علم، دین منتفی بشود، یعنی در میان طبقات علما نباید دینداری وجود داشته باشد، در صورتی که گویا خود راسل است که میگوید ما میبینیم که در میان طبقه جاهل، هم بیدین هست و هم دیندار [3]؛ در طبقه علما نیز هم دیندار داریم و هم بیدین؛ و بلکه شاید آن عالمترین