اگزیستانسیالیسم و اصالتهای انسانی

و امّا نظریه دیگر که نظریه اگزیستانسیالیسم است. اینها هم خواستهاند که برای اصالتهای انسانی واقعاً پایه و پایگاهی بسازند بدون آنکه مسأله مادّی بودن جهان و مادّی بودن انسان دست به ترکیبش خورده باشد. اوّلًا مسألهای را گفتند که این مسأله را قبل از اینها دیگران هم گفتهاند [1]. اوّلین مسألهای که اینها طرح کردند که در اینجا راهشان با فلسفه شرقی متفاوت میشود این است که در فلسفه شرقی- مثل کلمات بوعلی- میگویند ما دو گونه «خیر» داریم [2]. خیرهای محسوس و خیرهای معقول؛ چیزهایی که انسان از جنبههای حسّی و مادّی، آنها را میخواهد، به عبارت دیگر خواستههای این قسمتهای هستی انسان، و خواستههای جنبههای معنوی انسان.

آنها کلمه «منفعت» یا «سود» را اگر به کار ببرند احیاناً در مورد خیر محسوس به کار میبرند و ممکن است حتّی در مورد خیر معقول هم به کار ببرند. مثلًا میگویند علم خیر است ولی خیر معقول، امّا آب و نان خیر است ولی خیر محسوس، و انسان مجبور است دنبال آنچه که در عمق وجدان خودش آن را خیر میداند برود، بالفطرة دنبال خیرهای خودش میرود. اگر بگوییم ملاک خیریت چیست؟ میگویند ملاک خیریت، کمال است، یعنی آن مرحله از وجود انسان با رسیدن به آن خیر تقویت میشود و تکامل پیدا میکند.

در فلسفه فرنگی چون اصلًا نمیخواهند غیر از محسوس به حقیقتی و به واقعیتی قائل باشند میگویند واقعیت همان است که مادّی و محسوس است، غیر آن، واقعیت نیست. پس قهراً نمیتوانند بگویند که انسان دو گونه خیر دارد. آنها که میگفتند «دو گونه خیر» به دو گونه واقعیت معتقد بودند، برای انسان دو مرتبه از واقعیت قائل بودند و در عالم هستی هم [به] دو مرتبه از واقعیت [3] قائل بودند. انسان با