انواع تکامل جامعه بشری :

1. تکامل در رابطه انسان با طبیعت

میآییم سراغ تکامل جامعه بشری. تکامل جامعه بشری چند گونه است [1]. یک وقت ما میگوییم جامعه بشری متکامل است بدین معنی که در مسائل فنّی یعنی در رابطه انسان با طبیعت [پیشرفت داشته است.] انسان با طبیعت رابطه دارد، در حال جنگ و جدال است و میخواهد بر طبیعت تسلّط پیدا کند، قاهر بشود و طبیعت را استخدام کند. تکامل در این امر، خیلی خوب معنی دارد و بدون شک جامعه بشری در رابطهاش با طبیعت تکامل پیدا کرده، یعنی اگر ما در مجموع زمانها در نظر بگیریم، آنچه که «تکنیک» یا «صنعت» یا «تصرّف در طبیعت» و یا «تسلّط بر طبیعت» نامیده میشود روز به روز [پیشرفت نموده و] افزایش پیدا کرده است.

2. تکامل در روابط ساختمانی اجتماع

مسأله دیگر، تکامل در روابط انسانها با یکدیگر است ولی مقصود روابط ساختمانی اجتماع است. یعنی چه؟ یعنی جامعه از نظر تشکیلات، حکم یک موجود زنده را دارد که هر چه سادهتر و بسیط تر است از ارگانیزم کمتری برخوردار است، حالت وحدت و بساطت بیشتری دارد؛ هر چه که تکامل پیدا میکند، از نظر اعضا و اجزا و ارگانها پیچیدهتر میشود، تقسیم کار بیشتر میشود و گسترش این پیچیدگی بیشتر میگردد.

از این نظر هم بدون شک جامعه بشری تکامل پیدا کرده. به عنوان مثال جامعه امروز ایران و جامعه پنجاه سال پیش ایران را در نظر میگیریم. شغلها را در نظر بگیرید، رشتههای علمی را در نظر بگیرید، پستهای اداری را در نظر بگیرید. سابقاً این جامعه مثل یک حیوان کوچک ابتدایی بود با اعضایی بسیار کم. میبینید روز به روز