اینجا آینه ابزار تولید است. این شرّ و فساد و باطل از ابزار تولید پیدا شده و جبراً هم پیدا شده، و هست و هست تا وقتی که باز دوباره ابزار تولید آنقدر رشد کند که مالکیت خصوصی امکان نداشته باشد و مالکیت، اشتراکی و عمومی گردد. در این صورت باز انسانها جبراً خوب میشوند، حق سایه گستر میشود، همه برادر میشوند، «من» ها «ما» میشوند، نور و خیر و عدالت پیدا میشود. در این بینش، انسان محکوم جبر تاریخ است و ابزار بر انسان تقدّم دارد. یک روزی ابزار اقتضاد میکرد که انسان خوب باشد، خوب بود، یک روز اقتضا میکرد بد باشد بد بود. الآن دوره بدی انسان است. یک روز هم آینده ابزار تولید اقتضا میکند که انسان خوب شود، باز انسان خوب میشود. به این حساب نه باید به بشر خوش بین بود و نه بد بین.

تز اصلاحی

گفتیم کسانی که انسان را ذاتاً بد و شرور میدانستند و به طبیعت او بدبین بودند، تز اصلاحی نداشتند و انسان را قابل اصلاح نمیدانستند و طرح «مدینه فاضله» برای او نمیریختند. حالا میگوییم مارکسیسم هم قائل به تز اصلاحی نیست و هر تز اصلاحی را در دوره مالکیت، تخیل میشمارد و توصیههای اخلاقی به عدالت و جامعه بیطبقه را «سوسیالیسم تخیلی» قلمداد میکند؛ چرا که مارکسیسم برای بشر اختیار نمیشناسد، او را تابع جامعه و ابزار تولید اقتصادی میداند که محکوم به جبر تاریخ است. مارکس میگوید تحوّل جامعه مثل تولّد نوزاد است که تا موقعش نرسد، زایمان امکان پذیر نیست؛ باید صبر کرد تا ابزار تولید به آن مرحله از رشد برسد که اقتضا نماید مالکیت خصوصی از بین برود. تاریخ مثل زن حامله است که نمیشود بچّهاش را در سه ماهگی سالم بزاید، سقط جنین میشود؛ باید صبر کرد تا زمانش برسد.

حدّاکثر کاری که میتوان کرد این است که درد را تخفیف دهیم و زایمان را راحتتر کنیم.

همه کسانی که به «اصالت اجتماع» معتقدند، یعنی انسان را فاقد سرشت، و تمام ابعاد وجودی او را ساخته جامعه میدانند، جبری فکر میکنند و تز اصلاحی را قبول