ندهید». البتّه بلوغ شرط لازم است ولی کافی نیست زیرا علاوه بر بلوغ، «رشد» لازم است. تعبیر آیه این است:«حَتّی اذا بَلَغُوا النِّکاحَ، فَإنْ انَسْتُمْ مِنْهُمْ رُشْداً فَادْفَعوا إلَیهِمْ أمْوالَهُمْ.» [1] برای آنکه ثروتشان را در اختیارشان قرار دهید، رسیدن به حدّ بلوغ طبیعی یعنی بلوغ نکاح و بلوغ جنسی کافی نیست؛ زمانی که رشد در آنها احساس شد میتوان ثروت را در اختیارشان قرار داد.

در فقه و سنّت اسلامی نظیر همین مطلب در مورد ازدواج آمده است. در فقه اسلامی محرز و مسلّم است که برای ازدواج، تنها عقل و بلوغ کافی نیست یعنی یک پسر به صرف آنکه عاقل و بالغ است نمیتواند با دختری ازدواج کند، همچنانکه برای دختر نیز عاقله بودن و رسیدن به سنّ بلوغ دلیل کافی برای ازدواج نیست؛ علاوه بر بلوغ و علاوه بر عقل، رشد لازم است. عقل غیر از رشد است و مسأله دیگری است. افراد یا عاقلاند و یا مجنون. عاقلها به دو نوع تقسیم میشوند: یا رشید هستند یا غیر رشید؛ یعنی انسان عاقل و بالغ ممکن است رشید باشد و ممکن است غیر رشید.

قبل از توضیح این اصطلاح، لازم است برای رفع اشتباه، به یک اصطلاح شایع امروز خودمان در زبان فارسی اشاره کنم.

در اصطلاح متداول فارسی امروز، به کسی «رشید» میگوییم که اندام خیلی موزون و برازندهای داشته باشد. عرب این را «رشیق» میگوید نه «رشید». «رشد» در اصطلاح فقهی مربوط به اندام نیست، یک نوع کمال روحی است. مثلًا در مورد ازدواج، پسری که میخواهد ازدواج کند باید معنی و هدف و ارزش نتایج ازدواج را درک کند و قدرت تشخیص و انتخاب و اراده داشته باشد؛ به صرف تلقین این و آن، شخصی را به عنوان همسر انتخاب نکرده باشد؛ همچنانکه دختر نیز برای انتخاب همسر باید «رشد» داشته باشد.

به یاد دارم که در قبالههای قدیم وقتی اسم زوج و زوجه را مینوشتند، درباره زوج مینوشتند: «العاقل البالغ الرّشید» و درباره زوجه مینوشتند: «العاقلة البالغة الرَّشیدة» یعنی این مرد که ازدواج کرده است، مردی عاقل، بالغ و رشید است و این زن هم زنی عاقله و بالغه و رشیده است؛ یعنی علاوه بر عقل و بلوغ دارای رشد است.