نیازمند میبیند، زیرا انسان یک موجود متفکر و خود آگاه است و خطّ مشی خود را در زندگی «انتخاب» میکند. از طرف دیگر، انتخاب نوع خطّ مشی انسان در زندگی بستگی زیادی دارد به نوع برداشت کلّی او از هستی و جهان و حیات و زندگی و آغاز و انجام امور. انسان بیش از آنچه به شناخت امور جزئی که به او احاطه دارد و روزانه در زندگی او را به کار میآید علاقه نشان میدهد، به جهان بینی یعنی تفسیر کلّی از مجموع هستی، و لو با معیارهای عامیانه، علاقه نشان میدهد.

همه دینها و آیینها و همه مکتبها و فلسفههای اجتماعی خواه ناخواه بر نوعی جهان بینی متّکی بوده و هست. جهان بینی یک آیین و مسلک به منزله زیر ساز و تکیهگاه فکری آن مکتب به شمار میرود. هدفهایی که یک مکتب عرضه میدارد و به سوی آنها میخواند و راه و روشهایی که برای وصول به آن هدفها تعیین مینماید و «باید» ها و «نباید» هایی که انشاء میکند و مسؤولیتهایی که به وجود میآورد و ارزشهایی که معتبر میشناسد، همه و همه به منزله نتایج لازم و ضروری آن جهان بینی است که عرضه داشته و افکار و اندیشهها را به آن مؤمن ساخته است.

انواع جهان شناسی

افراد از نظر جهان شناسی، با یکدیگر متفاوتاند. بعضی افراد شاید از سطح حیوانات بالاتر نیامده و شناختی درباره جهان ندارند و به تعبیر قرآن به «نظر» و «تفکر» درباره جهان نپرداختهاند. آنان که به مرحلهای از جهان شناسی رسیدهاند، تفاوتهایی میان آنها در جهان شناسی هست، امّا این تفاوتها دو گونه است: برخی به تفاوت در آنچه «جهان بینی» نامیده میشود منجر میگردد، و برخی نه؛ زیرا برخی تفاوتهای جهان شناسیها «تفاوت کمّی» است و برخی «تفاوت کیفی».

تفاوت کمّی یعنی اینکه یک فرد موجودات بیشتری میشناسد و دیگری کمتر؛ مثلًا یکی موجودات بیجان را میشناسد و دیگری، هم بیجانها را میشناسد و هم جانداران را، یکی از احوال ستارگان یا خواصّ فیزیکی یا شیمیایی اشیاء بیشتر آگاه است و دیگری کمتر، یکی عناصر را در عدد کمتری میشناسد و دیگری در عدد بیشتر. این تفاوتها تأثیری در آنچه «جهان بینی» نامیده میشود، ندارد. یعنی نمیتوان گفت کسی که کلاس بالاتری از یک علم را طی کرده، از کسی که در کلاس پایینتر