نتیجه

از مجموع آنچه گذشت معلوم شد که رسول اکرم به حکم تاریخ قطعی و به شهادت قرآن و به حکم قرائن فراوانی که از تاریخ اسلام استنباط میشود، لوح ضمیرش از تعلّم از بشر پاک بوده است. او انسانی است که جز مکتب تعلیم الهی مکتبی ندیده و جز از حق دانشی نیاموخته است. او گلی است که جز دست باغبان ازل دست دیگری در پرورشش دخالت نداشته است.

او با آنکه با قلم و کاغذ و مرکب و خواندن و نوشتن آشنا نبود، در کتاب مقدّس خویش به قلم و آثار قلم به عنوان یک امر مقدّس سوگند یاد کرد [1] و در اوّلین پیام آسمانی خود فرمان خواندن داد؛ علم و دانش و صنعت به کار بردن قلم را، پس از نعمت آفرینش، بزرگترین نعمت ارزانی شده به بشر معرّفی کرد [2]. آن کس که خود قلم به دست نگرفته بود بلا فاصله پس از ورود به مدینه و ایجاد امکانات ساده، «نهضت قلم» ایجاد کرد و با آنکه خود معلّمی از بشر ندیده بود و دارالعلم و دانشگاهی طی نکرده بود، خود معلّم بشر و پدید آورنده دارالعلمها و دانشگاهها شد.