«این بدان جهت است که قرآن برای یک زمان و عصر معین و برای یک مردم خاصّی نازل نشده است؛ قرآن برای همه زمانها و همه مردمهاست. از این جهت در هر زمانی نو است و برای همه مردمان تازه است.» [1]

رسول اکرم آنگاه که تأکید میکرد سخنانش را دقیقاً ضبط کنند و به طبقات بعد ابلاغ نمایند، مخصوصاً روی این نکته تأکید کرده است که ممکن است آن که از من میشنود بینشی نداشته باشد و صرفاً رابط و منتقل کننده باشد به یک صاحب بینش، و هم ممکن است از بینش بهرهمند باشد ولی آن کس که برای او نقل و روایت میشود بینش بیشتر و عمیقتر داشته باشد. [2]

تاریخ نشان داده است که اعصار بعدی، فهم و بینش بیشتری در درک معانی و مفاهیم گفتههای آن حضرت نشان دادند.

نسبیت اجتهاد

اثر بینشهای متوالی و متکامل در هیچ جا به اندازه مسائل فقهی، محسوس و مشهود نیست. بر فقه اسلامی ادوار و اطواری گذشته است؛ در هر دورهای طرز تفکر و بینش خاصّی حکمفرما بوده است. اصول و قواعد استنباط امروز با هزار سال پیش و هفتصد سال پیش متفاوت است. علمای حدود هزار سال پیش نظیر شیخ طوسی قطعا مجتهدان مبرّزی بودهاند و توده مردم به حق از آنان تقلید و پیروی میکردند. طرز تفکر و نوع بینش آنها از کتابهایی که در فقه و مخصوصاً اصول نگاشتهاند کاملًا پیداست. کتاب عدّة شیخ طوسی که در «اصول» است و طرز تفکر و نوع بینش او را نشان میدهد، اکنون در دست است. امّا از نظر فقهای عصرهای اخیر، آن نوع بینش و آن طرز تفکر منسوخ است، زیرا بینشهای نوتر و عمیقتر و وسیعتر و واقعبین تر از آن آمده و جای آن را گرفته است، همچنانکه پیشرفت دانشهای حقوقی و روانشناسی