میشود. در دوره اسلامی، مسلمین، هم آثار خود را حفظ و نگهداری کردند و مانع اندراس و نابودی شدند و هم کم و بیش آثار ملل پیشین را نگهداری و به نسلهای بعد منتقل کردند؛ یعنی تقریباً مقارن با عهد ختم نبوّت است که بشر لیاقت خود را برای حفظ مواریث علمی و دینی نشان داده است و در واقع دوره تاریخی واقعی مقارن با ظهور اسلام است. در ادوار گذشته، از یک طرف آثار نفیس علمی و فلسفی و دینی به وجود میآمد و از طرف دیگر در کام آتش یا آب میرفت. تاریخ از این سرگذشتهای دردناک فراوان به یاد دارد. حوزه علمی و عظیم اسکندریه پس از نفوذ مسیحیت در حوزه امپراطوری روم شرقی منحل شد و کتابخانه تاریخی آن به وسیله متعصّبان مسیحی در کام آتش رفت [1].

طلوع و ظهور علم و رسیدن بشر به حدّی که خود حافظ و داعی و مبلّغ دین آسمانی خود باشد خواه ناخواه به نبوّت تبلیغی خاتمه داد. از این رو است که پیغمبر اکرم علمای این امّت را همدوش انبیای بنی اسرائیل یا برتر از آنها میشمارد. اقبال لاهوری باز هم سخن لطیفی دارد، میگوید:

«پیامبر اسلام میان جهان قدیم و جهان جدید ایستاده است. تا آنجا که به منبع الهام وی مربوط میشود به جهان قدیم تعلّق دارد و آنجا که پای روح الهام وی در کار میآید متعلّق به جهان جدید است. زندگی در وی منابع دیگری از معرفت را اکتشاف میکند که شایسته خطّ سیر جدید آن است. ظهور و ولادت اسلام، ولادت عقل برهانی استقرائی است. رسالت با ظهور اسلام، در نتیجه اکتشاف ضرورت پایان یافتن خود رسالت به حدّ کمال میرسد، و این خود مستلزم دریافت هوشمندانه این امر است که زندگی نمیتواند پیوسته در مرحله کودکی و رهبری شدن از خارج باقی بماند. الغای کاهنی و سلطنت میراثی در اسلام، توجّه دائمی به عقل و تجربه در قرآن، و اهمّیتی که این کتاب مبین به طبیعت و تاریخ به عنوان منابع معرفت بشری

(رجوع شود به جلد یازدهم ترجمه تاریخ تمدّن ویل دورانت صفحه 219 و به رساله شبلی نعمان به نام کتابخانه اسکندریه که در همین موضوع نوشته شده است).