«فی جَنّاتِ النَّعیمِ» مقربان در جناتی از نعیم هستند. «جَنّةُ نَعیم» [1] هم ما داریم. اگر «جَنّةُ نَعیم» فرموده بود، یک بهشت بیشتر نبود. ولی وقتی که «جَنّاتُ النَّعیم» میگوید (بهشتهایی از نعیم) انواعی از بهشتها را مخصوصاً برای اهل اخلاص بیان میکند، که در آیات سوره رحمن هم خواندیم، بهشتهای روحی و معنویای که وجود دارد و درجاتی بالاتر از بهشتهای مادی است. آنها اموری است غیرقابل توصیف، بر عکسِ بهشت مادی که قابل توصیف است. اول میفرماید: «فی جَنّاتِ النَّعیمِ» یعنی بهشتهای قابل توصیف و بهشتهای غیرقابل توصیف. درباره آن بهشتهای غیرقابل توصیف همین قدر فرموده: «فَلا تَعْلَمُ نَفْسٌ ما اخْفِی لَهُمْ مِنْ قُرَّةِ اعْینٍ» [2] کسی نمیتواند بفهمد که چه چیزهایی در آنجا پنهان است.

مقصود از « اولین » و « آخرین » «

ثُلَّةٌ مِنَ الْاوَّلینَ. وَ قَلیلٌ مِنَ الْاخِرینَ» گروه کثیری از اوّلین و کمی از آخِرین از زمره سابقاناند. این آیه معرکه آراء میان مفسرین شده است که مقصود از «اوّلین» و «آخرین» چیست. بعضی گفتهاند «اوّلین» یعنی ماقبل پیغمبر اکرم، از آدم تا رسول خدا و «آخرین» یعنی از رسول خدا به بعد، یعنی امت پیغمبر آخرالزمان. اگر این جور باشد معنای آیه این میشود که گروه سابقین که مقرّبان هستند اکثرشان از امتهای دیگر یعنی از مردم قبل از زمان حضرت رسول هستند، در دوره حضرت رسول به بعد گروه کمی هستند که به مقام سابقین رسیدهاند. معنای این سخن این است که چون در امم سابقه پیغمبران زیاد بودهاند و ما صد و بیست و چهار هزار پیغمبر داریم، لااقل همه پیغمبران را باید در زمره سابقین شمرد اگر از اوصیای پیغمبران کسی جزو آنها نباشد، ولی در امت آخرالزمان فقط ائمهاند که در ردیف سابقین هستند و عده کمی از غیر ائمه هم ممکن است جزو سابقین باشند.

ولی عدهای دیگر از مفسرین این نظر را قبول ندارند که «اوّلین» یعنی مردمِ قبل