حشر اختصاص به انسان ندارد، شامل همه چیز میشود؛ این زمین ما هم همین طور که ما روزی میمیریم و به قیامت میرسیم روزی میمیرد و به قیامت میرسد. آن درخت و آن خورشید هم همین طور است. پس اینکه میگوییم [قیامت الآن] وجود دارد، نه این است که قیامتِ ما هم الآن وجود دارد؛ بلکه ما هر وقت که مُردیم آنوقت وارد عالم قیامت میشویم و لهذا پیغمبر فرمود (ظاهراً حدیث نبوی است):

«مَنْ ماتَ قامَتْ قِیامَتُهُ» هر کسی که بمیرد قیامتش بپا میشود. یک قیامت مستقل به آن معنا که نیست؛ چون قیامتی وجود دارد، هر کسی که میمیرد به عالم قیامت خودش وارد میشود.

کوهها چنان در هم کوبیده میشوند مثلًا مانند گندمی که بخواهند تبدیل به آرد کنند و یا سنگهایی که در کارخانهها تبدیل به پودر میکنند. «وَ بُسَّتِ الْجِبالُ بَسّاً. فَکانَتْ هَباءً مُنْبَثّاً» این کوهها به صورت غبارهای پراکنده در میآید.

سه دسته مردم در قیامت «

وَ کنْتُمْ ازْواجاً ثَلاثَةً» و شما سه صنفْ مردم خواهید بود، و شما مردم به سه دسته تقسیم خواهید شد که دو دسته شما اهل نجاتند و یک دسته اهل هلاک «فَاصْحابُ الْمَیمَنَةِ ما اصْحابُ الْمَیمَنَةِ. وَ اصْحابُ الْمَشْئَمَةِ ما اصْحابُ الْمَشْئَمَةِ. وَالسّابِقونَ السّابِقونَ» آن سه نوع و سه صنف به این شکل است: گروهی اصحاب میمنه هستند. میمنه به دو معناست: یکی به معنای یمین است، راست در مقابل چپ. در آیات بعد خواهد آمد:

«اصْحابُ الْیمینِ ... وَ اصْحابُ الشِّمال ...» دست راستیها و دست چپیها. اصطلاح «دست راستی و دست چپی» در زمان ما پیدا شده ولی البته اینها به مقصود دیگر و اصطلاح دیگری است. اصطلاح قرآن هزار و دویست سال قبل از این اصطلاح پیدا شده است. بعد در آن آیه ببینیم که به چه عنایت «اصْحابُ الْیمینِ وَ اصْحابُ الشِّمال» میگویند، دست راستیها و دست چپیها، یاران راست و یاران چپ.

اصطلاح جدید که میگویند «دست راستی و دست چپی» اصطلاح رایجی است که از زمان هگل فیلسوف معروف آلمانی که از بزرگان فلاسفه غرب و دنیا شمرده میشود رایج شده است. هگل شاگردهای زیادی داشته و میگویند روی کرسی تدریسش که مینشست شاگردانش معمولًا جاهای مشخصی داشتند، یک عده در دست راست کرسیاش مینشستند و یک عده در دست چپ. از نظر فکر هم