که میآید وسوسه میکند، بعد میرود پنهان میشود، دومرتبه ظاهر میشود و باز پنهان میشود) که در سینهها و دلهای مردم وسوسه میکنند، از جن و از مردم. «مِنَ الْجِنَّةِ وَ النّاسِ» عطف بیانِ چیست؟ میگویند عطف بیان به همان وسواس خنّاس است؛ یعنی ما دو جور وسوسهگر داریم، یک وسوسهگر پنهان و یک وسوسهگر آشکار. وسوسهگر آشکار انسانهای وسوسهگر هستند که اینها شیاطینالانساند.

قرآن بعضی از انسانها را شیطان مینامد: شَیاطینَ الْانْسِ وَ الْجِنِ [1] شیطانهای انسی و شیطانهای جنّی. شیطان یک معنای اعمی است که به هر وسوسهگری حتی به انسان شیطان گفته میشود.

سؤال: آیا میتوان گفت جن یک امر سمبلیک است؟

استاد: سمبلیک نه به آن معنا که واقعیتی نباشد. یک واقعیت پوشیده است؛ و گفتیم قرآن به خود شیطان هم به اعتبار اینکه دیده نمیشود جن میگوید.

قرآن میفرماید که جن اولًا قبل از انسان در روی زمین پیدا شده، چون در تعبیر قرآن آمده است: وَ الْجانَّ خَلَقْناهُ مِنْ قَبْلُ مِنْ نارِ السَّمومِ [2] یعنی خلقت اینها قبل از خلقت انسان در عالم بوده است. دیگر اینکه برای اینها ذکور و اناث و توالد و تناسل هست که از خود قرآن اجمالًا این مطلب فهمیده میشود. سوم اینکه برای اینها مؤمن و غیرمؤمن هست، که از آیات بعد مطلب کاملًا فهمیده میشود. و دیگر اینکه اینها پایینتر از انس و تابع انس هستند یعنی مقامات و کمالات معنوی که برای انس (انسان) پیدا میشود برای جن در آن حد پیدا نمیشود؛ آنها محکومند که تابع انس و تابع پیغمبران باشند.

استماع قرآن توسط گروهی از جن

حال اینجا قرآن اشاره میکند که جریانی در همان اوایل اسلام رخ داده است. پیغمبر اکرم در مکه مشغول قرائت قرآن بوده، گروهی از جنها- که همیشه در عالم در حال حرکت هستند ولی انسان وجود آنها را احساس نمیکند- وقتی آمدند از آن نزدیک