حال تحرک میبیند، خیال نیست واقعیت است. خیال میکند آن بدنی که در حال حرکت است همین بدنی است که خوابیده؛ در حالی که آن بدنی که خوابیده، همین جا خوابیده؛ روح با یک بدن دیگر در حال حرکت است.

اینقدر این مسأله در عالم شواهد دارد که الی ماشاءاللَّه. اولًا یک مطلبی را همین قدر که قرآن گفت هست ما میگوییم هست، یعنی بهترین دلیل برای ما خود قرآن است. همینقدر که قرآن گفت [جن] موجودی [است] که ماده حیاتی او آتش است، و موجودی است زنده و دارای مرگ و حیات و بعث و حشر، و موجودی است مکلّف مانند انسان، و موجودی است که مانند انسان افراد مؤمن و افراد غیر مؤمن دارد، و موجودی است که زن و مرد دارد توالد و تناسل دارد ولی دیده نمیشود، برای ما کافی است چون قرآن گفته است. ولی افرادی که به نظرشان کمی عجیب میآید و حس و محسوسی هستند، میگویند مگر آدم چیزی را که به چشم خودش ندیده میتواند قبول کند؟

موجود منحصر به محسوس نیست

خیلی حماقت است که انسان بگوید من فقط هرچه را به چشمم میبینم وجودش را قبول دارم، هرچه را ندیدم چون من نمیبینم پس وجود ندارد. خیلی حرف عجیبی است! الآن ما دارای چند حس هستیم؟ پنج حس [1]: حس باصره (دیدن)، شامّه (بوییدن)، لامسه (لمس کردن)، سامعه (شنیدن)، ذائقه (چشیدن). اگر ما به جای پنج حس از اول چهار حس میداشتیم، لامسه و ذائقه و شامّه و سامعه داشتیم باصره نمیداشتیم، قضاوت ما درباره عالم چه بود؟ میگفتیم عالم همین مجموع شنیدنیها و بوییدنیها و چشیدنیها و بساویدنیها یعنی لمسکردنیهاست. اصلًا آیا میتوانستیم فرض کنیم که دیدنیهایی مثل رنگ و شکل هم در عالم واقعیتی دارد؟ امکان نداشت. ما پنج حس داریم. این پنج حس پنج روزنه است در وجود ما که ما با این پنج روزنه با پنج بخش از عالم ارتباط داریم؛ از کجا [معلوم چنین نباشد که] اگر به جای پنج روزنه پنجاه روزنه (پنجاه حس) در وجود ما برقرار کرده بودند، چهل و