در آن حال در حال استمداد از خدا و در حال نیایش باشی؛ حالِ شما در نماز حال نیایش و حال توجه به خدا باشد. در حال نماز اگر شری به شما رسید اعتنا نکنید مگر شر خیلی بزرگی باشد خصوصاً اگر به کس دیگر باشد یا کسی دارد تلف میشود که آنجا نماز را باید شکست. اما صِرف اینکه مثلًا یک زنبور آمد شما را گزید آیا باید نماز را بشکنید؟ (اذا مَسَّهُ الشَّرُّ جَزوعاً) فوراً داد و فریاد کنید و اضطراب نشان دهید که مرا زنبور گزیده؟ خوب گزیده باشد.

به یاد دارم که من بچه بودم، مرحوم ابوی ما در حال نماز بودند، پای ایشان را عقرب گزید و ایشان اصلًا نماز را نشکستند و ادامه دادند. این همان انسانی است که خُلِقَ هَلوعاً، اذا مَسَّهُ الشَّرُّ جَزوعاً. انسان به حسب فطرت خودش یک پشه هم که او را میگزد آخاش بلند میشود، ولی بعد از آنکه به آن مرحله رسید دیگر این جور نیست. نماز، انسان را اینگونه میکند، لااقل در حال نمازْ انسان را به این حال نگه میدارد. وقتی انسان پنج نوبت در روز این تمرین را بکند خواهناخواه در همه روز و در همه عمرش مؤثر است.

اثر نوافل در تربیت انسان

حال آیا یک نماز که خواندیم کافی است؟ نه، قرآن میفرماید: الَّا الْمُصَلّینَ. الَّذینَ هُمْ عَلی صَلاتِهِمْ دائِمونَ آنهایی که بر نماز خود مداوم هستند. مقصود چیست؟ در اینجا روایات، خوب معنی کردهاند. از حضرت صادق و حضرت باقر علیهما السلام روایت است که اینجا مقصود نوافل است؛ چون در فرائض که قرآن نمیگوید: الَّا الْمُصَلّینَ. الَّذینَ هُمْ عَلی صَلاتِهِمْ دائِمونَ آنهایی که همیشه مثلًا نماز صبحشان را ترک نمیکنند. بدیهی است اگر انسان یک دفعه نماز بخواند یک دفعه نخواند قرآن او را اصلًا مصلّی نمیداند. وقتی میگوید: الَّا الْمُصَلّینَ (مگر نمازگزاران)، نمازگزار یعنی کسی که لااقل نماز فریضهاش را ادا میکند. ولی از آن نظر تربیتی که قرآن در نظر دارد مصلّی بودن- یعنی در حدی که انسان فرائض خودش را بجا میآورد- کافی نیست، باید نوافل را هم بجا آورد.

اثر نوافل در تربیت انسان بیش از اثر فرائض است چون در فرائض، انسان کأ نّه یک حالت شبه اجباری در خودش احساس میکند و با خود میگوید واجب است، واجب را که نمیشود ترک کرد. ولی اگر انسان نافله را که مستحب است و اجباری