بهترین تابلویی که قرآن از بشر مجسم کرده است آنجاست که بشر با حق مجانب میشود یعنی در جانب خلاف قرار میگیرد، در همان حدی قرار میگیرد که حق و حقیقت برایش تلخ است؛ گاهی حق و حقیقت آنقدر برای انسان تلخ میشود که نمیتواند زنده باشد و آن را ببیند؛ میگوید اگر حق همین است پس من نباشم که نبینم. حال از اینجا آدمی میفهمد که انسان به چه صورتی در میآید، چقدر این ماهیت حقخواه و حقطلب و این «فِطْرَةَ اللَّهِ الَّتی فَطَرَ النّاسَ عَلَیها» [1] ی انسان عوض میشود که او تجسم تلخی و عذاب میشود. حالا شما معنی عذاب را اینجا بفهمید.

انسان کی راضی به خودکشی میشود؟ کی راضی میشود که یک عذابی بیاید فوراً خودش را از بین ببرد؟ آن وقتی که حیات و زندگی برای او آنقدر تلخ و دردآور است که دیگر قابل تحمل نیست. اکنون حالِ این آدم را مجسم کنید وقتی که میمیرد. بعد از مردن چه میشود؟

سخن حکما

حکما و فلاسفه معتقدند که بدن برای نفس و روح انسان [مانع از درک لذات و آلام به طور واقعی است،] چون تا وقتی که انسان در این دنیا هست، با این بدن کار میکند و نفس اشتغال تدبیری به این بدن دارد، زیرا نفس و روح و آن قوه حیاتی است که مدبّر بدن است و بدن را تدبیر میکند، یعنی تمام جهازات حیاتی ولو اینکه انسان [غافل از آن باشد توسط نفس تدبیر میشود.] خیال نکنید آنچه که نفس تدبیر میکند باید با یک اراده ظاهر باشد؛ میگویند اراده او یک شکل خاصی است، به اصطلاح امروز در آن شعور مخفی کارفرماست. اگر خون در قلب ما دائماً حرکت میکند و قلب دائماً در حال ضربان است تحت تدبیر نفس است، اگر ریه حرکت میکند همین جور. جزئیترین کارهایی که در بدن رخ میدهد تحت تدبیر نفس و روح انسان است. خصلت نفس- نفوس ضعیف بالخصوص- این است که در وقتی که مشغول تدبیر چیزی هست از چیز دیگر غافل میشود. با یک مثال این مطلب را روشن کنم:

میگویند در وقتی که شما تازه غذا خوردهاید مطالعه نکنید بلکه هیچ کار