نه، سؤال قهری و جواب قهری است؛ دارد بیان میکند. برای مأمورین الهی احتیاجی نیست که مثلًا بیایند به افرادی که محشور و زنده و حاضر در قیامت میشوند بگویند جنابعالی جزو گناهکاران هستید یا جزو مطیعان؟ شما را در کدام صف قرار بدهیم؟

همانجا با آنچه که دارند میشناسند. فوراً یکی را موی پیشانیاش را میگیرند، یکی را پایش را میگیرند، بستگی دارد که نوع جرمش چه باشد. آن که جرمش در سرش بوده، در مغزش و از فکرش بوده از پیشانیاش میگیرند. آن که جرمش در پایش بوده از پایش میگیرند. آن که جرمش در دستش بوده از دستش میگیرند.

خودش نشان میدهد، احتیاج به سؤال ندارد.

«فَیوْمَئِذٍ لا یسْئَلُ عَنْ ذَنْبِهِ انْسٌ وَ لا جانٌ» در آن روز از گناهش پرسش نمیشود انسی و جنّی، یعنی آن نوع پرسشی که نیاز به تحقیق داشته باشد نیست. از کجا میگوییم آن نوع پرسش نفی میشود؟ چون بعد میگوید: «یعْرَفُ الْمُجْرِمونَ بِسیماهُمْ» اینها از همان سیما شناخته میشوند، دیگر احتیاجی به سؤال نیست.

«فَیؤْخَذُ بِالنَّواصی وَ الْاقْدامِ» گروهی را از نواصی [میگیرند.] «ناصیه» در زبان عربی موی جلوی سر را میگویند. این که در وضو میگویند مسح سر بر ناصیه باشد یعنی بر قسمت جلوی سر باشد. در حدیث است: «امْسَحْ عَلی ناصِیتِک» یعنی [مسح را] بر روی ناصیه بکش. حتی اگر کمی بالا برود این دیگر ناصیه نیست. آن، خلاف احتیاط هم هست و مثل مرحوم آقای بروجردی خیلی احتیاط میکردند که انسان وقتی مسح میکشد، چون تعبیر حدیث این است که «امْسَحْ عَلی ناصِیتِک» و ناصیه همینجا را میگویند، روی همینجا باشد، چون بعضی وقتی مسح میکشند از [فرق سر] شروع میکنند و آنهایی که به مقدار کم هم میکشند، دیگر به ناصیه نمیرسند.

این، خلاف احتیاط است. اینجا که دارد: «فَیؤْخَذُ بِالنَّواصی وَالْاقْدامِ» گروهی را از ناصیهشان و گروهی را از پایشان میگیرند، اشاره به این است که افراد که اخذ میشوند یکجور اخذ نمیشوند. چرا یکجور اخذ نمیشوند؟ چون هر کدام گناهشان در یک جاست. قلّابشان همان مرکز گناهشان است.

تکذیب جهنم «

هذِهِ جَهَنَّمُ الَّتی یکذِّبُ بِهَا الْمُجْرِمونَ» این است آن جهنمی که گناهکاران دروغ میپنداشتند یعنی نسبت دروغ میدادند که ای آقا دروغ است. دروغ دانستن غیر از