ماهیت این عالم سراسر حرکت است باید قبول کنیم که ماهیت عالم سراسر طلب است، یعنی جهان دنیا مساوی است با جهان طلب، نه اینکه یک شیء طلب است و یک شیء از همان دنیا مطلوب، یک جزئش طلب است و یک جزئش مطلوب؛ همان مطلوبش هم طلب است؛ یعنی طلب و مطلوبها در دنیا نسبی است: تمام دنیا و تمام جهان طبیعت یکسره یک واحد طلب است. پس اگر جهان طبیعت یکسره حرکت است پس یکسره طلب است و اگر یکسره طلب است طلبِ بدون مطلوب فی حدّ ذاته محال است.

معنی حاقّه

اگر فرض کنیم که خداوند این طلب را بدون مطلوب خلق کرده، یک کار پوچ و عبث است. در طلبها، در آنچه که طلب است، در این جهان، به طور نسبی، احیاناً یک کار باطل و پوچ صورت میگیرد، کاری که به مقصد نمیرسد به علت اینکه یک تزاحمی میان علل و اسباب رخ میدهد؛ مثل اینکه انسان برای مقصدی حرکت میکند بعد به موانعی برخورد میکند و کارش پوچ از آب در میآید. در مجموعِ کارهای دنیا میتواند در کنار حقها و حقیقتها و رسیدن به مقصدها یک نرسیدنِ به مقصدهایی هم وجود داشته باشد، اما اگر همه عالمِ دنیا را در نظر بگیریم دیگر نرسیدن به مقصدی وجود ندارد؛ رسیدن به مقصد وجود دارد و آن همان است که به آن قیامت میگوییم، همان که او حق و حاقّه است. کلمه حق و حقیقت و تحقق و حاقّه و از این قبیل همه از یک ماده است و یک مقصود را میفهماند. عرض کردم که [الْحاقَّةُ] یک کلمه است و هم یک آیه است و هم در عین حال نیم جمله نیست و حتی یک جمله به صورت آن یکجملهها نیست، تمام هست ولی جمله نیست که از جنبه ادبی بگوییم یک چیزی در تقدیر است، این خبر است از برای مبتدای محذوف.

سبک سخن قرآن اینگونه است؛ از اول میآید در عالم وحی بر پیغمبر، و بعد که پیغمبر بر مردم القاء میکند- در هر دو مرحله- شما میبینید که این کلمه، این حقیقت یکدفعه نمودار میشود: الْحاقَّةُ. جز اینکه این کلمه این تصور را در ذهنها ایجاد کند هدف دیگری ندارد. حال چه؟ کمی با زبان ساده به زبان ادبی بحث میکنیم. جمله برای این است که تصدیق به وجود بیاورد. مثل اینکه میگویید من