پس قرآن این اصل را به ما میآموزد که یک وقت فکر نکنیم که خدا چون به کاری مشغول است نمیتواند به کار دیگری بپردازد؛ باید از آن فارغ شود تا بعد بیاید سراغ این!

دنیا، دار مهلت

ولی یک مطلب دیگر هم هست: در مورد دنیا و آخرت، باز خود قرآن میگوید دنیا دارِ عمل است، آخرت دارِ جزا؛ دنیا دار مهلت است، آخرت دار رسیدگی و حساب؛ یعنی در دنیا انسان کارهای خوب میکند ولی چنین نیست که پاداشش فوراً و نقداً برسد؛ کار بد میکند، کیفرش نقداً به انسان نمیرسد. بلکه امیرالمؤمنین میفرماید «و نباید برسد، اگر برسد تکلیف دیگر برداشته است». اگر انسان یک دروغ که بگوید یک تومان از جیبش بیفتد جبراً دیگر دروغ نمیگوید نه اینکه اخلاقاً دروغ نمیگوید. خدا انسان را در این دنیا آورده و تکلیف برای او معین کرده که با انتخاب خود، نیکی را انتخاب کند و بدی را انتخاب نکند. من- و هر کس دیگر- اگر بدانم یک نگاهِ گناه که میکنم این نگاه همان و فرود آمدن یک شلّا ق به سر من همان، بدیهی است که دیگر نگاه گناه نمیکنم اما این گناه نکردن، گناه نکردن اجباری است. اختیار اقتضا دارد شعاع وسیعی از مهلت را. اگر مهلت نباشد اختیار در کار نیست. لازمه اختیار، شعاعی وسیع از مهلت است. مهلت معنایش این است: کاری به کارش نداشتن؛ فعلًا کاری به کارش نداریم. گویی به خود واگذارد. این، وضع دنیاست. در آخرت، ملکوت خدا ظاهر میشود. ملکوت خدا اینجا هم وجود دارد منتها ظهور ندارد. در آخرت ملکوت خدا ظاهر میشود؛ یعنی آنجاست که انسان رابطه مستقیم عملش با پاداشش را درک میکند. دیگر آنجا پاداش و کیفر، کوچکترین جدایی از عمل ندارد. [آخرت] برای انسانها روز ظهورِ پرداختن خدا به جزای اعمال است.

یک مثال

مثالی برایتان عرض کنم که مطلب کاملًا روشن شود: اشیاء، یک وجودِ فینفسه دارند، یک وجود برای ما. وجود فی نفسه یعنی اشیاء آنطور که هست. وجود برای ما یعنی ظهورش برای ما. حال این دو آیه دیگر قرآن را توجه بفرمایید. از جمله