است) فزون باد خیر و برکتِ آن خدایی که همه اقتدارها در دست اوست (توحید در فاعلیت)«لِیبْلُوَکمْ أَیکمْ أَحْسَنُ عَمَلًا» (توحید در عبادت و توحید در عمل)؛ یعنی بدانید که اگر انسان به توحید در فاعلیت ایمان واقعی داشته باشد، اگر ایمان داشته باشد که واقعاً زمام همه کارها در دست اوست، آن وقت از اسباب چشم میپوشد و توجهش به مسبّب الاسباب است. قهراً دیگر چنین کسی در عمل خودش هم خلوص نیت دارد. وقتی که انسان کاری را برای غیر خدا میکند او درواقع از نظر توحید در فاعلیت لنگی دارد، یعنی از باب این است که برای غیر خدا در مقابل خدا شخصیت و استقلالی قائل است، خیال میکند این مقدار خیر به دست این است و به دست خدا نیست. ولی آدمی که میداند همه خیرها به دست خداست، هرگز غیر خدا را قبله و معبود و مطاع خودش قرار نمیدهد.

«لِیبْلُوَکمْ أَیکمْ أَحْسَنُ عَمَلًا» که در روایات به جنبه «اصْوَبُ عَمَلًا» و به جنبه «اخْلَصُ عَمَلًا» تکیه شده است. خود اخلاص عمل فرع بر معرفت است، که اول عرض کردیم. پس درواقع [خلقت مرگ و زندگی] برای این است که شما در عمل حد معرفتتان چقدر باشد، حد اخلاصتان چقدر باشد، کیفیت عملتان چه باشد. ما مکرر این معنا را عرض کردهایم، حتی در بعضی نوشتههایم آوردهام که در مسأله «ضَرْبةُ عَلِی یوْمَ الْخَنْدَقِ أَفْضَلُ مِنْ عِبادَةِ الثَّقَلَینِ» (یک ضربت علی در روز خندق برتر است از عبادت همه جن و انس) بعضی توجهشان فقط به اثر اجتماعی این ضربت است، یعنی این ضربت اسلام را نجات داد. شک ندارد که چنین چیزی بود. ولی آنچه از نظر معنا آن ضربت را در آن حد باارزش میکند آن کمال اخلاصی است که علی علیه السلام در وارد کردن چنین ضربتی دارد.

أ لَّذی خَلَقَ الْمَوْتَ وَ الْحَیوةَ لِیبْلُوَکمْ أَیکمْ أَحْسَنُ عَمَلًا وَ هُوَ الْعَزیزُ الْغَفورُ.

در روایات در مورد «أَحْسَنُ عَمَلًا» بر همین دو نکتهای که من عرض کردم تکیه شده است؛ یکی مسأله اخلاص در عمل، و دیگر مسأله عقل و معرفت؛ یعنی عمل نیکوتر عملی است که با عقل و فهم و معرفت بیشتر و با خلوص نیت بیشتر و احساس عظمت و خشیت بیشتر توأم باشد.

حدیثی از امام صادق علیه السلام

در اصول کافی از امام صادق علیه السلام نقل میکند که حضرت همین آیه را (لِیبْلُوَکمْ أَیکمْ