بیان کرده است. عذر مجویید که پذیرفته نمیشود، چرا؟ آیا قابل پذیرش است و خدا امساک میکند؟ نه. پس چرا پذیرفته نمیشود؟ قابل پذیرش نیست. چرا قابل پذیرش نیست؟ چون کیفرِ اینجا خود اعمال است، چیز دیگری نیست.

توبه

حال رابطه آیات را ببینید. بعد میفرماید:«یا ایهَا الَّذینَ امَنوا توبوا الَی اللَّهِ تَوْبَةً نَصوحاً» ای اهل ایمان به سوی خدای متعال تائب شوید، توبه کنید، آنهم توبه نصوح.

قبل از این آیه این آیه را ذکر کرد که در قیامت مردمی میخواهند عذر بجویند، اظهار ندامت و پشیمانی و بازگشت کنند؛ به آنها میگویند اینجا عذر نجویید که فایدهپذیر نیست. یکدفعه حساب آخرت را رها میکند میآید [سراغ] دنیا: پس ای اهل ایمان قبل از آنکه در آنجا عذرخواهی کنید و عذرتان پذیرفته نشود، در جایی که عذر پذیرفته میشود عذر بخواهید، یعنی توبه کنید. آن اعتذار آخرت است این اعتذار دنیا؛ در خانه کشت اعتذار بجویید، در خانه عمل اعتذار بجویید نه در خانه جزا. در خانه جزا اعتذار فایده ندارد. فوراً مسأله توبه را مطرح میکند:«یا ایهَا الَّذینَ امَنوا توبوا الَی اللَّهِ تَوْبَةً نَصوحاً» توبه کنید، از راه کج و انحرافی خودتان به سوی حق بازگشت کنید و به راه مستقیم خدا بازگردید ولی توبهتان توبه نصوح باشد.

در باب توبه چند مطلب است که باید عرض کنم. یکی اینکه مقصود از «توبه نصوح» چیست؟ در باب توبه نصوح بعضی گفتهاند که «نصوح» نام مردی بوده است و گناهش این بوده که لباس زن میپوشیده، خودش را به صورت زن درمیآورده است و در حمام زنها میرفته و کیسهکش زنها بوده و بعد توبه کرده است. این سخن نه با روایات معتبری که در ذیل این آیه آمده جور درمیآید نه با تعبیر خود آیه، چون اگر نصوح اسم انسان میبود از نظر قواعد عربی باید میفرمود: «یا ایها الذین امنوا توبوا الیاللَّه توبةَ نصوح» توبه کنید مانند توبه نصوح؛ [نصوح را به توبه] اضافه میکرد، مضاف و مضافالیه میآورد، درصورتی که نصوح را به صورت صفت آورده، یعنی توبهای که نصوح باشد، نه توبهای مانند توبه انسانی که اسمش نصوح بوده است.