میدهد، ولی اطاعت من به خاطر آن مصلحت نیست. آن وقت خودپرستی میشود، اگر به خاطر امر او باشد میشود خداپرستی. سعی بین صفا و مروه چه فلسفهای دارد؟ ما میدانیم خدا چون بدون فلسفه امر نمیکند فلسفهای دارد، اما من این کار را انجام میدهم فقط چون خدا گفته است. از نظر عبودیت، این [عمل،] کامل است؛ یعنی انسان امر خدا را از آن جهت اطاعت کند که امر اوست: من عبدم و او ربّ؛ عبد وظیفهاش این است (نه وظیفه به معنی تکلیف) یعنی دستور عقل و وجدانش این است که عبدی که همه چیز را از مولای خود دارد، هستی و سلامتش از اوست، همه وسایل زندگیاش از اوست، از آن هوایی که در آن نفس میکشد [تا سایر نعمتها، بدون چون و چرا دستور مولا را عمل کند.]

حال اگر انسان امر طبیب را مخالفت کند، فقط همان یک ضرر را متحمل شده که آن مصلحت را از دست داده، اما اگر امر خدا را مخالفت کند دو چیز را از دست داده است: یکی اینکه آن مصلحت را از دست داده، و دیگر اینکه تمرّد کرده است در مقابل حقیقتی که او استحقاق اطاعت دارد؛ به اصطلاح عبدی است که بر ضد فرمان مولای خودش طغیان کرده است. یک قسمت از عذابهای اخروی معلول حالت طغیان عبد است در مقابل مولای خودش. این است که قرآن میگوید: در این گونه موارد، هم عذاب دنیاست و هم عذاب آخرت؛ عذاب دنیاست به حکم آنکه شما به مصالح و مفاسد خودتان راهنمایی شدید و عمل نکردید، این عکسالعمل طبیعی است و لایتخلّف، و عذاب آخرت است به حکم اینکه شما به وظیفه عبودیت خودتان عمل نکردید. این است که بعد از عذاب دنیا که در دو سه آیه فرمود، میفرماید: أعَدَّ اللَّهُ لَهُمْ عَذاباً شَدیداً.«فَذاقَتْ» را به صورت ماضی گفت که گذشتهها را چشیدند و واقع شد؛ علاوه بر این، عذاب دردناکی هم در آینده برای آنها مهیاست.

معنی « اولی الالباب »

فَاتَّقُوا اللَّهَ یا اولِی الْألْباب. مکرر «اتَّقوا» را در همین سوره داشتیم و گفتیم که اشاره به همان مسائل مربوط به مطالب این آیات است. دوباره میفرماید: پس تقوای الهی را پیشه بگیرید ای صاحبان خردها، ای مغزدارها. «اولیالالباب» یعنی مغزدارها، ولی مغزِ به این معنا: ما در اصطلاح فارسی، زبان خودمان، وقتی میگوییم مغز،