انشاءاللَّه عرض میکنیم.

در قسمتهای اول این سوره، تکیه آیات بر مسأله بازگشت به خداوند یعنی مسأله معاد و همچنین نبوت است و در آخر، آیات مربوط به انفاق و صبر و برخی امور دیگر خواهد آمد، ولی ظاهراً بیشتر تکیه آیات این سوره بر مسأله معاد است به طوری که مسائلی هم که در ابتدا ذکر میفرماید به منزله تمهید و مقدمهچینی یعنی ذکر مقدمات استدلال برای مسأله معاد است.

شروع سوره با این آیه است:«یسَبِّحُ للَّهِ ما فِی السَّمواتِ وَ ما فِی الْارْضِ» هرچه در آسمانها و هرچه در زمین است ذات اللَّه را تسبیح و تنزیه میکنند. هر اسمی از اسماء الهی اسم یک صفت خاص است، مثل «علیم» که خدا را به صفت خاص علم یاد میکنیم، یا «رحیم» که خدا را به صفت خاص رحمت یاد میکنیم، یا «قدیر» که خدا را به صفت خاص قدرت یاد میکنیم. ولی کلمه «اللَّه» اسم یک صفت خاص نیست، بلکه «اللَّه» یعنی آن ذاتی که هر صفتی که صفت کمال است و هر اسمی که «اسم حُسنی» شمرده شود [در بر دارد.] درواقع «اللَّه» اسم جامع است، اسمی است که اجمال همه آن اسمهاست و آن اسمهای دیگر همه تفصیل این یک اسم هستند.

معنای تسبیح موجودات

همه ماسوا، همه مخلوقات، تسبیحگو و تنزیه گوی او هستند. راجع به این مطلب، مکرر در اوائل سورههای دیگر بحث کردهایم که آیا مقصود از تسبیح، آن چیزی است که فلاسفه آن را «تسبیح تکوینی» مینامند و به اصطلاح «زبان حال» مقصود است و نه زبان واقعی، و یا قرآن امر بالاتری را میگوید؟

«زبان حال» شهادتی است که حالت یک فرد میدهد. مثلًا دو انسان را میبینید، به قیافه یکی که نگاه میکنید (مثل افرادی که در بعضی از نقاط مملکت ما هستند و غذا و ویتامین کافی به آنها نمیرسد) لاغر و گرفته است و یک انسان دیگر را که نگاه میکنید میبینید برعکس، چهره او قرمز است و پیهای او در زیر پوست جمع شده است. میگویید: قیافه این فرد اول شهادت میدهد که غذای مناسب پیدا نکرده است برخلاف قیافه فرد دوم. در این شهادت، زبان در کار نیست یعنی کسی حرف نمیزند ولی این حالت گویاست؛ حالت است که حرف میزند. این را میگوییم «زبان حال».