طلبههای فاضلی که تا دیروز به درس من میآمدند دیگر نمیآیند. از ایشان پرسیده بود پس آقای طباطبایی چطور در قم این کار را کردند؟ ایشان پاسخ داده بود: ایشان تضحیه کردند یعنی خودشان را قربانی کردند.

یادی از مرحوم شیخ جواد بلاغی

شیخ جواد بلاغی که ظاهراً آذربایجانی است مسیر دیگری را پیش گرفت. گذشته از این که در تفسیر کار کرد و تفسیری هم نوشت به نام آلاءالرحمن که ظاهراً کامل نیست و شاید دو سه جلد بیشتر نباشد، کار عمدهای که کرد این بود که در زمینه مذاهب اهل کتاب مانند یهودیت و مسیحیت کار کرد و به زبانهای اصلی مثل زبان عبری و زبان سریانی آشنا شد. یک نفر از فضلای قدیم قم که زمانی در نجف بوده است نقل میکرد که ما با مرحوم آقا شیخ جواد در بغداد به مجامع مسیحیها میرفتیم و من تعجب میکردم وقتی با آنها به زبانهای عبری و سریانی و زبانهای قدیم صحبت میکرد و بر کتابهایشان از خود آنها بیشتر مسلط بود. چنین مردی نان برای خوردن نداشت. آدمی که این جور است باید از اوضاع دنیا اطلاع داشته باشد. قهراً مجلات آنها را میخرید و مطالعه میکرد. مرحوم آقای صدر میگفت: ما جوان بودیم و ایشان را نمیشناختیم. همینقدر میدانم که این شیخ جواد که رد میشد میگفتند:

شیخ روزنامهخوان! او را به عنوان شیخ روزنامهخوان میشناختند، چون روزنامه میخواند. باید هم روزنامه میخواند تا از وضع روز اطلاع پیدا کند. کتابهایی که این مرد در این زمینه نوشته، کتابهایی است بسیار باارزش.

غرض این بود که شما بدانید که حساب خدمت غیر از حساب نعمت است.

یک گروه، گروه نعمت هستند، اگر هم خدمتی میکنند از نعمتهایش هم خوب بهره میبرند، ولی آنهایی که خیلی خدمت میکنند بهکلی از گروه نعمت بیرون هستند یعنی اصلًا بیبهره بیبهره هستند.

مرحوم آقا شیخ جواد در این زمینهها خیلی خوب کار کرده بود. کتابهایش هم الآن هست مثل کتاب الهدی الی دین المصطفی یا الرّحلة المدرسیة. کتابهایی که من از ایشان سراغ دارم عربی است، نمیدانم به فارسی هم کتابی دارد یا نه. شاید بعضی کتابهای ایشان ترجمه شده باشد که من اطلاعی ندارم. به هر حال این مرد در این زمینهها بسیار کار کرده بود و کارهایش هم فوقالعاده باارزش است و اجرش هم با