اسمی از اسماء پروردگار را روی یک انسان نمیگذاشتند ولو اسماء عام را، [و اگر میگذاشتند به صورت دو جزئی بود]، بعد کمکم معمول شده و جزء اول را انداختهاند. مثلًا «مَلِک» اسم خداوند است؛ به انسانی ملک نمیگفتهاند، عبدالملک میگفتهاند. «عزیز» اسم خداوند است؛ به کسی عزیز نمیگفتند، عبدالعزیز میگفتند.

«جبّار» اسم پروردگار است؛ به کسی جبار نمیگفتند، عبدالجبار میگفتند؛ و همین هم درست است. به کسی حتی «رحمن» نمیگفتند، عبدالرحمن میگفتند؛ «رحیم» نمیگفتند، عبدالرحیم میگفتند. ولی کمکم خود آن ملک، عزیز، جبار، رحمن و رحیم را اسم میگذارند که کار درستی هم نیست.

فرق رحمن و رحیم «

هُوَ الرَّحْمنُ الرَّحیمُ» (کلمه «هُوَ» در این آیات خیلی تکرار شده) اوست ذات رحمن و اوست ذات رحیم. رحمن و رحیم هر دو از یک ماده است، از ماده «رحمت». آن جود و بخششی که در مورد کسی میشود که کأ نّه یک موجود ضعیف ناتوان عاجزی استحقاق این را دارد که به او تفضلی بشود، این جود را «رحمت» میگویند.

حال فرق «رحمن» و «رحیم» چیست؟ چرا ما به خدا میگوییم «رحمن»، چرا به خدا میگوییم «رحیم»؟ این را در روایاتْ ائمه اطهار برای ما بیان فرمودهاند؛ گفتهاند پروردگار دو نوع رحمت دارد: رحمت عام و رحمت خاص. مقصود از «رحمت عام» همان رحمتی است که شامل همه موجودات میشود که هر موجودی همینقدر که قابلیت برای موجود شدن داشته باشد خدا او را موجود میکند و هر کمال وجودیای که امکان آن را داشته باشد که به او داده شود، خداوند به او میدهد. وجود مساوی با رحمت است. رحمانیت پروردگار به سراسر عالم گسترده است، یعنی اصلًا سراسر عالم نیست مگر مظهر رحمانیت پروردگار؛ آن کافرِ کافر هم از رحمت رحمانیه پروردگار بهرهمند است. ولی یک نوع رحمتها هست که مقدماتش را انسان باید اکتساب کند. این رحمت جز از طریق اکتساب، نازل شدنی نیست. این رحمت را باید به کسب (یعنی با کسب لیاقت) نازل کرد. آن کدام رحمت است؟ آن رحمتهایی که در قرآن از آنها زیاد یاد میشود و نقطه مقابلش نقمت است.

در آنجا نقطه مقابل، نقمت نیست، ولی در اینجا نقطه مقابل حتماً نقمت است.

انسانهای مؤمن، فرد مؤمن یا جامعهای که به لوازم ایمانش یعنی به وظیفه خودش