یهود نیست بلکه مربوط است به روابطشان با خدا. این است که مسأله خیلی رنگ موعظه و اندرز و معنویت میگیرد و خیلی هم در این جهت اوج میگیرد. از این دو سه آیه که بگذریم آنگاه آیات توحیدی میآید که آیات آخر سوره حشر در قرآن معروف است.

معنی تقوا

خطاب به مؤمنین است: «یا ایهَا الَّذینَ امَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ» ای اهل ایمان تقوای الهی داشته باشید. راجع به کلمه «تقوا» ما مکرر بحث کرده و نوشتهایم که اگرچه معروف در ترجمهها این است که تقوا را گاهی به «ترس» و گاهی به «اجتناب» ترجمه میکنند- اگر بعد از آن «خدا» ذکر شده باشد (اتَّقُوا اللَّهَ) میگویند یعنی از خدا بترسید، و اگر «معصیت» ذکر شده باشد (اتَّقِ الْمَعاصی) میگویند معنایش این است که از معاصی اجتناب کنید- ولی مفهوم کلمه «تقوا» نه اجتناب است و نه ترس. البته تا حدی ملازم [با ایندو] هست، یعنی هر جا که تقوا باشد خشیت الهی هم هست و هر جا که تقوا باشد اجتناب از معاصی هم هست ولی خود این لغت معنایش نه اجتناب است و نه ترس؛ و در اصطلاحات خود قرآن و در نهجالبلاغه- که «تقوا» خیلی تکرار شده است- کاملًا پیداست که معنی تقوا نه ترس است و نه اجتناب.

تقوا از ماده «وَقْی» است. وقی یعنی نگهداری. تقوای از معاصی در واقع معنایش «خود نگهداری» است. متقی باش یعنی خودنگهدار باش. خود این، یک حالت روحی و معنوی است که از آن تعبیر به «تسلط بر نفس» میکنند. اینکه انسان بتواند خود بر خود و در واقع اراده و عقل و ایمانش بر خواهشها و هوسهایش تسلط داشته باشد به طوری که بتواند خودش خودش را نگه دارد، این نیروی خود نگهداری اسمش «تقوا» است. خود را نگهداشتن از چه؟ از آلوده شدن به معصیت. نتیجه آلوده شدن به معصیت چیست؟ در معرض قهر و انتقام خدا قرار گرفتن. پس خود را نگهداری کردن از معصیت لازمهاش اجتناب از معصیت است و لازمه اجتناب از معصیت، خود را از لازمه معصیت یعنی خشم الهی نگهداری کردن است. پس اگر گفتند «اتَّقِ الذَّنْبَ» معنایش این است که خود را نگهدار از اینکه گرفتار گناه شوی. اگر بگویند «اتَّقِ اللَّهَ» معنایش این است که خود را نگهدار از اینکه گناه کنی و در اثر گناه کردن در معرض خشم الهی قرار بگیری. ما کلمهای