دهانش گذاشته میشود ولی به انسان بزرگ میگویند یک مقدار کارش را خودت باید بکنی و به تناسب کاری که ایجاد میکنی ذیحق میشوی، که این خودش داستان دیگری است.

قرآن میخواهد بگوید که تمام نظام عالم این جور است. آن اقیانوس را اگر شما میبینید، همان ماده بسیط یکرنگ [است که] یک جایش به صورت اقیانوس درآمده. اگر کشتی را میبینید، چوب یک جنسی است که در اصل از جنس همین آب و خاک بوده ولی به گونهای ساخته شده است که سبکتر از آب است و چون سبکتر از آب است در آب غرق نمیشود. باد در دنیا وجود دارد که در کشتیهای بادی از همان باد استفاده میکردند و کشتیها را میراندند. یک وقت خیال نکنید که اینها یک سلسله عوامل تصادفی است که به وجود آمده؛ تمام اینها در نقشه تدبیر این عالم گنجانده شده است؛ و در واقع به ما میگوید شما به عالم به چشم یک کتاب نگاه کنید؛ هر چه بیشتر مطالعه کنید بیشتر مطلب کشف میکنید و اصلًا بیشتر آگاهی را در عالم حس و لمس میکنید.

اثر تفکر مادی و تفکر الهی

چقدر فرق است میان اینکه انسان تفکرش تفکر مادی باشد و وقتی که در روی زمین راه میرود خودش را با اشیاء بیگانه و احیاناً دشمن احساس کند، بعد هم بگوید زندگی تنازع بقاست، زندگی جنگ است و جز جنگ نیست؛ من یک موجود تک و تنها هستم و هیچ موجودی از ازل در فکر من نبوده و الآن هم در فکر من نیست و هیچ وقت در فکر من نخواهد بود؛ هیچ مهربانی و رحمتی در دنیا در پیدایش من دخالت نداشته؛ هیچ مهر و محبتی در عالم وجود نداشته است که مرا به وجود آورده باشد و الآن هم وجود ندارد که بخواهد مرا در خودش پناه بدهد؛ یک موجود تک هستم در میان میلیاردها دشمن (آنوقت یک چنین آدمی چه احساساتی پیدا میکند!) آری چقدر فرق است میان این آدم و کسی که میگوید:

«ظَهَرَ الْوُجودُ بِ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحیم» تمام هستی مظهر بسم اللَّه الرحمن الرحیم است، مظهر رحمانیت یک رحمان و مظهر رحیمیت یک رحیم است. عالم را رحمانیت و رحیمیت به وجود آورده؛ و به قول یکی از نویسندههای عرب، حالت یک نفر مؤمن در وقتی که در دنیا قدم میزند حالت انسانی است که در یک مهرگان و جشن قدم