نداریم که آیه آمده باشد که ما تنزیل کردیم قرآن را در یک شب یا در یک ماه.

تعبیراتی که در کلمه «انزال» به کار برده شده است، «تنزیل» در آن موارد آورده نشده، و در جایی که جای کلمه «تنزیل» بوده کلمه «انزال» آورده نشده است. در نظیر این تعبیر که «تَنْزیلُ الْکتابِ مِنَ اللَّهِ الْعَزیزِ الْحَکیمِ» که در چندین جای قرآن تکرار شده است کلمه «انزال» هیچ وقت نیامده: «انزالُ الْکتابِ مِنَ اللَّهِ الْعَزیزِ الْحَکیمِ»؛ چرا؟ برای اینکه آنچه که در اینجا آمده است همان حالت فرود آمدن به صورت آیهآیه را بیان میکند.

تنزیل قرآن

حال توضیح مطلب. تعبیر قرآن در اینجا تعبیر خاصی است: «حم. تَنْزیلُ الْکتابِ مِنَ اللَّهِ الْعَزیزِ الْحَکیمِ» ترجمهاش این است: (حال «حم» هر چه معنایش باشد) ح، م (دو حرف از حروف الفبا)، فرود آمدن قرآن، فرودآمدن این کتاب از ناحیه اللَّهِ غالب قاهر حکیم؛ یا: فرود آمدن کتاب است از ناحیه خدا، اللَّهِ عزیز حکیم. این جمله به حسب ظاهر یک جمله تمام نیست. فرود آمدن کتاب است. چی فرود آمدن کتاب است؟ بعضی مفسرین به خیال خودشان برای اینکه توجیهی از این جور آیات کرده باشند این طور میگویند که کلمه «تنزیل» با اینکه مصدر است، به معنی اسم مفعول است؛ تنزیل در اینجا یعنی منزَّل. آنوقت تازه این جور میشود: «منزَّلُ الکتاب من اللَّه العزیز الحکیم». میگویند این اضافه صفت به موصوف است و شایع است که گاهی صفت به موصوف اضافه میشود. تقریرش این میشود: «الکتاب المنزَّل مناللَّه العزیز الحکیم» باز یک چیز دیگر را باید در تقدیر بگیریم، بگوییم: این است کتاب نازل شده از ناحیه خدای عزیز حکیم. مطلب چند پیچ میخورد. تنزیل که مصدر است و معنایش فرود آوردن است، میگویند که این مصدر به معنی اسم مفعول است.

تازه اسم مفعول که میشود، «منزّل الکتاب» میشود، میگویند اضافه صفت به موصوف است، یعنی الکتاب المنزّل، تازه «الکتاب المنزّل» هم که تعبیر میکنیم باز یک چیزی را باید در تقدیر بگیریم و اینجور بگوییم: این، کتابِ فرود آمده از ناحیه خدای عزیز حکیم است.

حال چرا؟ این همه تقدیر و توجیه برای چه؟! این برای این است که ما کلام خدا یعنی سخن گفتن خدا با پیغمبر را از نوع سخن گفتن یک انسان با انسان فرض میکنیم. این معنی ندارد که خدا وقتی میخواهد قرآن را نازل کند به پیغمبر این جور بگوید: این است کتابِ فرود آمده؛ نه، قرآن بر قلب مبارک پیامبر اکرم فرود میآید.

اول که [میگوید «حم»] این به منزله زنگ اخبار است به قلب پیامبر اکرم، مثل یک